Η καλλιέργεια του Ηλίανθου

Τα ηλιοτρόπια ή ηλίανθοι είναι μεγάλα φυτά με κονδυλώδες ριζικό σύστημα και μεγάλα τριχωτά φύλλα. Υπάρχουν μερικές περιπτώσεις ηλίανθων οι οποίοι μπορούν να ξεπεράσουν σε ύψος τα 4,5 μέτρα, καθώς επίσης υπάρχουν και ποικιλίες που αναπτύσσονται σε γλάστρες.

Οι περισσότερες ποικιλίες ηλίανθων είναι φυτά σκληρά και φυτά που είναι εύκολο να αναπτυχθούν σε εδάφη που δεν έχουν πολλή υγρασία. Οι περισσότεροι από αυτούς είναι ανθεκτικοί στις υψηλές θερμοκρασίες και στην ξηρασία με άνθη εξαιρετικά ελκυστικά για τα έντομα.

Καλλιέργεια

► Οι ηλίανθοι αναπτύσσονται καλύτερα σε τοποθεσίες άμεσης έκθεσης στο ηλιακό φως (6-8 ώρες / ημέρα). Για μία σωστή και ικανοποιητική άνθηση προτιμούν τις μακρές, ζεστές καλοκαιρινές ημέρες.

► Οι ηλίανθοι διαθέτουν μακριές, κονδυλώδεις ρίζες οι οποίες έχουν την τάση να «τεντώνουν» οπότε και χρειάζονται τα χαλαρά και καλά στραγγιζόμενα εδάφη και όχι συμπαγή.

► Η τοποθεσία εγκατάστασης της καλλιέργειας θα πρέπει να διακρίνεται από καλά στραγγιζόμενο έδαφος. Προετοιμάστε το έδαφος πριν την εγκατάσταση της καλλιέργειας, σκάβοντας σε βάθος περίπου 0.8 μέτρα για να αποφευχθεί το συμπαγές αυτού.

► Συνήθως ευδοκιμούν σε εδαφικές τιμές pH 6,0 - 7,5

► Επίσης, απαιτούν τα πλούσια σε θρεπτικά συστατικά εδάφη καθώς και πλούσια σε οργανική ουσία.

Φύτευση-σπορά

► Ποσότητα σπόρου: 350 – 500 gr / στρέμμα

► Το καλύτερο είναι οι σπόροι του ηλίανθου να σπέρνονται απευθείας στο έδαφος μετά την πάροδο του κινδύνου των παγετών. Ιδανική θερμοκρασία σποράς είναι θερμοκρασία εδάφους 12,5-15 οC

► Επίσης, τα φυτά δε θα πρέπει να είναι συνωστισμένα, αλλά να υπάρχει αρκετός χώρος για το καθένα, ειδικά για τις χαμηλής ανάπτυξης ποικιλίες. Θα πρέπει να σπαρθούν σε γραμμές με αποστάσεις 75 εκατοστών μεταξύ τους. Για μικρότερης ανάπτυξης ποικιλίες, οι αποστάσεις μικραίνουν.

► Η σπορά των μεγάλων σπόρων δε θα πρέπει να γίνεται σε βάθη μεγαλύτερα των 2.5 εκατοστών και σε αποστάσεις σποράς μεταξύ των σπόρων, τα 15 εκατοστά περίπου αφού το έδαφος έχει θερμανθεί αρκετά, από τα μέσα Απριλίου έως τα τέλη Μαΐου. Επίσης, σπορά μεγαλύτερου αριθμού σπόρων μπορεί να γίνει και τα φυτά αργότερα να αραιωθούν διατηρώντας τα πιο δυνατά, στο ύψος των 15 εκατοστών.

► Μία ελαφρά λίπανση αυτήν την περίοδο ενδείκνυται για μια ισχυρή ανάπτυξη των ριζών και προστασία από τον άνεμο.

► Για μια συνεχή άνθιση, πειραματιστείτε με κλιμακωτές σπορές των 5-6 εβδομάδων.

► Απαραίτητη η προστασία με δίχτυ από τα πουλιά, μέχρι οι σπόροι να βλαστήσουν.

Θρέψη - Λίπανση

Από τα θρεπτικά στοιχεία που δίνονται με την λίπανση, το Άζωτο είναι αυτό που επηρεάζει περισσότερο την ανάπτυξη του ηλίανθου, ενισχύοντας την φυλλική επιφάνεια και αυξάνοντας το μέγεθος της κεφαλής.

Ο Φώσφορος επηρεάζει θετικά την ανάπτυξη των ριζών, αυξάνει τον αριθμό ανθέων ανά κεφαλή καθώς και την περιεκτικότητα του σπόρου σε έλαιο.

Οι ανάγκες σε Κάλιο είναι μεγάλες, ωστόσο το στοιχείο αυτό κατανέμεται ως επί το πλείστο στα φυτικά υπολείμματα που μένουν στο χωράφι μετά τη συγκομιδή, με αποτέλεσμα να επανέρχεται στο έδαφος σε μεγάλο ποσοστό. Από τα ιχνοστοιχεία, σημαντικότερο είναι το Βόριο, έλλειψη του οποίου είναι δυνατόν να παρατηρηθεί σε εδάφη αμμουδερά, ασβεστούχα και με pH πάνω από 7.

Η εμφάνιση τροφοπενίας Βορίου εξαρτάται και από την ευαισθησία του καλλιεργούμενου υβριδίου. Σε περίπτωση υποψίας ανεπάρκειας Βορίου, προτείνεται διαφυλλικός ψεκασμός με Βόριο στο στάδιο των 10-14 φύλλων.

Κανόνας λίπανσης που ισχύει για το Άζωτο, είναι 4,5 κιλά Ν για κάθε 100 κιλάπαραγωγή ηλιόσπορου.

Πρέπει όμως να τονιστεί ότι ο ηλίανθος έχει την ικανότητα να απορροφά σχεδόν το 50% του Ν από το έδαφος, οπότε λίπανση Ν της τάξης των 6-10 μονάδων N/στρ (κριτήριο αποτελεί και η προηγούμενη καλλιέργεια), αρκεί για μια ικανοποιητική απόδοση. Για το Φώσφορο και το Κάλιο προτείνεται λίπανση 3-5 μονάδων ανά στρέμμα.

Η εφαρμογή της λίπανσης μπορεί να γίνει, είτε όλη στη βασική λίπανση, είτε να δίνεται μια ποσότητα με επιφανειακή λίπανση στο στάδιο των 10-12 φύλλων.

Μπορεί να γίνει και γραμμική λίπανση κατά τη σπορά, αλλά η γραμμή του λιπάσματος να απέχει τουλάχιστον 5 εκ. από την γραμμή σποράς, για την αποφυγή φυτοτοξικότητας.

Φροντίδα της καλλιέργειας

► Την περίοδο που τα φυτά είναι πολύ μικρά, καλό είναι να ποτίζονται περιμετρικά της ριζικής ζώνης στα 7,5-10 εκατοστά.

► Από τη στιγμή που η εγκατάσταση των φυτών έχει γίνει, αυτά θα πρέπει να ποτίζονται βαθιά, σε μικρές συχνότητες, ώστε να έχει το ριζικό τους σύστημα μια καλή ανάπτυξη.

► Η θρέψη των φυτών θα πρέπει να γίνεται με φειδώ, διαφορετικά υπάρχει η πιθανότητα σπασίματος των βλαστών κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου.

► Οι ποικιλίες υψηλής ανάπτυξης απαιτούν υποστήριξη.

Συγκομιδή των σπόρων

► Η συγκομιδή των σπόρων θα πρέπει να γίνεται όταν το φυτό φτάσει στο κατάλληλο στάδιο ωριμότητας.

Το πίσω μέρος του κεφαλιού του άνθους θα μετατραπεί από πράσινο σε κίτρινο και τα βράκτια θα αρχίσουν να στεγνώνουν και να γίνονται καφέ.

Για τη συγκομιδή χρησιμοποιούνται οι συμβατικές αλωνιστικές μηχανές καλαμποκιού με την προσθήκη μαχαιριού κατάλληλου για τον αλωνισμό του ηλίανθου (ηλιομάχαιρο).

Η συγκομιδή – αλωνισμός, γίνεται όταν υγρασία των σπόρων είναι 9% ή 8-10%. Συγκομιδή με μεγαλύτερη υγρασία δυσχεραίνει την αποθήκευσή του, ενώ σε πολύ χαμηλή υγρασία παρατηρούνται απώλειες σπόρων, που την επόμενη χρονιά οδηγούν στην εμφάνιση φυτών εθελοντών.

► Οι στρεμματικές αποδόσεις σε ξηρικά άγονα χωράφια κυμαίνονται από 100-250 κιλά/στρ, ενώ σε γόνιμα χωράφια, ποτιστικά, που έχουν δεχθεί όλες τις καλλιεργητικές φροντίδες κυμαίνεται από 300 έως 500 κιλά/στρέμμα.

Φυτοπροστασία

✔  Εχθροί και ασθένειες

► Agrotis spp (Αγρότιδες):

Η ζημιά προκαλείται από τις προνύμφες οι οποίες δραστηριοποιούνται τη νύχτα και τρέφονται με τα φύλλα, ενώ την ημέρα παραμένουν καρουλιασμένα στο επιφανειακό στρώμα του εδάφους. Οι νεαρές προνύμφες τρέφονται με τα φύλλα δημιουργώντας τρύπες στο έλασμα, ενώ οι μεγαλύτερες προσβάλουν το λαιμό των φυτών κοντά στην επιφάνεια του εδάφους. Οι ώριμες προνύμφες προσβάλουν μόνο νεαρά φυτά με τρυφερούς βλαστούς γιατί αργότερα όταν το στέλεχος σκληραίνει δεν μπορούν να το κόψουν. Τα προσβεβλημένα φυτά κόβονται και πέφτουν.

►  Aphis fabae (Μαύρη αφίδα του φασολιού):

Οι αφίδες εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στο φυτό είναι συστροφή των φύλλων, εξασθένηση του φυτού που μπορεί να φθάσει ως και στην ξήρανση ιδίως των νεαρών φυτών. Εκκρίνουν μελιτώδη αποχωρήματα τα οποία ρυπαίνουν τα φύλλα και τις κεφαλές και αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς. Εκτός από τις άμεσες αυτές ζημιές, οι αφίδες μπορούν να μεταδώσουν και διάφορους ιούς.

►  Aphis gossypii (Αφίδα του βαμβακιού):

Οι αφίδες εγκαθίστανται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τα συμπτώματα που παρουσιάζονται στο φυτό είναι συστροφή των φύλλων, εξασθένηση του φυτού που μπορεί να φθάσει ως και στην ξήρανση ιδίως των νεαρών φυτών. Εκκρίνουν μελιτώδη αποχωρήματα τα οποία ρυπαίνουν τα φύλλα και τα καρποφόρα όργανα και αναπτύσσονται μύκητες της καπνιάς. Εκτός από τις άμεσες αυτές ζημιές, οι αφίδες μπορούν να μεταδώσουν και διάφορους ιούς.

► Bemisia tabaci (Αλευρώδης του καπνού):

Ο αλευρώδης του καπνού περιγράφηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1889 αλλά αργότερα παρατηρήθηκε και σε άλλες χώρες ανά τον κόσμο, κυρίως σε τροπικά και ημιτροπικά κλίματα. Προσβάλει ένα πολύ μεγάλο αριθμό καλλιεργούμενων και αυτοφυών φυτών και σε συνδυασμό με τη μεγάλη του αντοχή σε εντομοκτόνα προκαλεί σημαντικές ζημιές. Τόσο τα ενήλικα όσο και οι προνύμφες συγκεντρώνονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και τρέφονται μυζώντας τους φυτικούς χυμούς. Στα φύλλα εμφανίζονται χλωρωτικές κηλίδες και νεκρώσεις και σε έντονη προσβολή συστρέφονται, μαραίνονται και ξηραίνονται. Κατά την τροφική τους δραστηριότητα παράγουν κολλώδη εκκρίματα που λερώνουν την παραγωγή και ευνοούν την ανάπτυξη μυκήτων καπνιάς υποβαθμίζοντας την αξία της. Προσβολή των φύλλων οδηγεί σε μείωση της φωτοσυνθετικής ικανότητας με αποτέλεσμα τα φυτά να παραμένουν νάνα και καχεκτικά, οι βλαστοί συστρέφονται και τελικά ολόκληρο το φυτό μαραίνεται και ξηραίνεται μειώνοντας την ποσότητα και την ποιότητα της παραγωγής. Επιπλέον οι αλευρώδεις είναι φορείς σοβαρών ιώσεων υποβαθμίζοντας ακόμη περισσότερο την παραγωγή.

► Delia (Phorbia) platura (Μύγα των σπόρων–Υλέμυια):

Η σημαντικότερη ζημιά προκαλείται από τις προνύμφες της πρώτης γενιάς, παρόλα αυτά δεν αποτελεί σημαντικό εχθρό της καλλιέργειας και οι προσβολές περιορίζονται σε τοπικό επίπεδο. Οι προνύμφες τρέφονται με τους βλαστάνοντες σπόρους ή τα νεαρά φυτάρια σχηματίζοντας στοές στο σπόρο, στις κοτυληδόνες ή στους νεαρούς βλαστούς πριν αυτοί εκπτυχθούν από το έδαφος. Οι σπόροι δε βλαστάνουν και σε έντονη προσβολή απαιτείται επανασπορά. Τα φυτά που τελικά θα φυτρώσουν εμφανίζονται καχεκτικά με λίγα φύλλα.

► Alternaria helianthi (Αλτερναρίωση ηλίανθου):

Η ασθένεια έχει παρατηρηθεί παγκοσμίως προκαλώντας σε έντονη προσβολή απώλειες πάνω από 80% της παραγωγής. Αρχικά στα κατώτερα φύλλα εμφανίζονται μικρές, καστανές ως μαύρες, κυκλικές κηλίδες με συγκεντρωτικούς δακτυλίους και χλωρωτική άλω , διαμέτρου 0,2-5mm στην περίπτωση του A. helianthi και 5-20mm του A. alternata. Προοδευτικά οι κηλίδες μεγαλώνουν και συνενώνονται καλύπτοντας μεγάλο μέρος του ελάσματος των φύλλων τα οποία τελικά γίνονται καστανά και ξηραίνονται. Αργότερα παρόμοιες κηλίδες εμφανίζονται και στα ανώτερα φύλλα, στα βράκτια και την ανθοδόχη. Στο στέλεχος και στους μίσχους εμφανίζονται καστανές, επιμήκεις κηλίδες που σε έντονη προσβολή οδηγούν σε σήψη των βλαστών και της κεφαλής. Τα προσβεβλημένα φυτά παράγουν σπόρους με μειωμένο βάρος και περιεκτικότητα σε λάδι, αλλά επηρεάζεται και η ποιότητα των σπόρων καθώς μειώνεται η βλαστικότητα και η ζωτικότητά τους.

► Puccinia helianthi (Κόκκινη σκωρίαση ηλίανθου):

Η ασθένεια έχει αναφερθεί σε πολλές χώρες ανά τον κόσμο προκαλώντας απώλεια της παραγωγής από 10 ως και 100% αν και σήμερα με την ανάπτυξη ανθεκτικών/ανεκτικών ποικιλιών οι ζημιές έχουν μειωθεί σημαντικά. Προσβάλει τα φυτά σε όλα τα στάδια ανάπτυξής τους και η ένταση των συμπτωμάτων εξαρτάται από την ποσότητα του αρχικού μολύσματος και τις κλιματολογικές συνθήκες. Αρχικά στην πάνω επιφάνεια των κοτυληδόνων ή των κατώτερων φύλλων πιο αναπτυγμένων φυτών εμφανίζονται μικρές, κυκλικές κιτρινοπορτοκαλί κηλίδες που περιβάλλονται από χλωρωτική άλω και οι οποίες μεγαλώνουν, συνενώνονται και καλύπτουν μεγάλο μέρος του ελάσματος. Στην κάτω επιφάνεια των φύλλων, στην περιοχή των κηλίδων, σχηματίζονται αικίδια πορτοκαλί χρώματος. 2 εβδομάδες αργότερα τόσο στην κάτω όσο και στην πάνω επιφάνεια των φύλλων σχηματίζονται μικρές φλύκταινες ουρεδοσωρών που περιβάλλονται από χλωρωτική άλω και περιέχουν ουρεδοσπόρια με τη μορφή καστανοκόκκινης σκόνης. Επειδή η μόλυνση ευνοείται από την ύπαρξη υγρασίας περισσότερες φλύκταινες εμφανίζονται στις άκρες των φύλλων και στα νεύρα και γενικά σε περιοχές που συγκρατούν νερό. Σε έντονη προσβολή φλύκταινες ουροδοσωρών εμφανίζονται και στα νεότερα φύλλα, το στέλεχος και την κεφαλή του φυτού. Προοδευτικά και καθώς τα φυτά ωριμάζουν, στους προσβεβλημένους ιστούς σχηματίζονται οι μαύροι τελειοσωροί του παθογόνου. Τα ασθενή φυτά παράγουν μικρότερο αριθμό σπόρων με μειωμένο βάρος και περιεκτικότητα σε λάδι. Σε ανθεκτικές/ανεκτικές ποικιλίες δε σχηματίζονται ουρεδοσωροί αλλά μόνο χλωρωτικές ή νεκρωτικές κηλίδες.

► Phomopsis helianthi (Φόμοψη ηλίανθου):

Η ασθένεια έχει αναφερθεί σε διάφορες περιοχές παγκοσμίως, καθώς και στον Ελλαδικό χώρο. Προκαλεί απώλειες της παραγωγής που με ευνοϊκές κλιματολογικές συνθήκες μπορεί να φτάσουν το 40-60%. Αρχικά στα κατώτερα φύλλα εμφανίζονται ακανόνιστες, καστανές κηλίδες με κίτρινη άλω οι οποίες μεγαλώνουν και συνενώνονται καλύπτοντας μεγάλο μέρος του ελάσματος. Τα φύλλα τελικά γίνονται καστανά και ξηραίνονται. Στη συνέχεια εμφανίζονται στη βάση των μίσχων των φύλλων βυθισμένες κηλίδες ανοιχτού καστανού ως κοκκινοκαστανού χρώματος με διάχυτα όρια, μεγέθους ως 15cm. Οι κηλίδες αυξάνουν σε μέγεθος και εξελίσσονται σε έλκη, που την περίοδο της άνθησης επεκτείνονται στο στέλεχος. Σε έντονη προσβολή οι κηλίδες περιβάλουν το στέλεχος και προκαλούν αποδιοργάνωση της εντεριώνης και του αγγειακού συστήματας. Το φυτό σπάει και λυγίζει στο σημείο αυτό λόγω του βάρους του και τελικά ξηραίνεται.

► Pseudomonas syringae pv. Tagetis (Βακτηριακή χλώρωση των άκρων ηλίανθου):

Αν και τα προσβεβλημένα φυτά είναι εμφανή στον αγρό (παρατηρούνται μεμονωμένα στον αγρό ή επί των γραμμών), εντούτοις η ασθένεια δεν αποτελεί σημαντικό πρόβλημα για την καλλιέργεια. Τα φυτά είναι πιο ευαίσθητα στη μόλυνση όταν βρίσκονται σε νεαρή ηλικία και όταν επικρατεί υγρός και δροσερός καιρός. Τα συμπτώματα εμφανίζονται αρχικά ως λεύκανση ή χλώρωση των ανώτερων φύλλων συμπεριλαμβανομένων και των νευρώσεων. Τα συμπτώματα της ασθένειας μπορούν εύκολα να μπερδευτούν με αυτά της τροφοπενίας σιδήρου ή αζώτου με τη διαφορά ότι στην περίπτωση των τροφοπενιών παρατηρείται ξανά-πρασίνισμα των νευρώσεων όταν το πρόβλημα διορθωθεί, ενώ στην περίπτωση της βακτηριακής μόλυνσης οι νευρώσεις παραμένουν χλωρωτικές. Προσβολή των νεαρών φυταρίων οδηγεί σε νανισμό και σε έντονη προσβολή μπορεί να ξηραθούν. Αντίθετα, τα μεγαλύτερης ηλικίας φυτά δεν παρουσιάζουν νανισμό, αλλά παράγουν νέα φύλλα λίγες εβδομάδες αργότερα (διατηρώντας τα χλωρωτικά φύλλα στη μέση) με αποτέλεσμα η μείωση της παραγωγής να είναι ελάχιστη. Παρόλα αυτά, αν την άνοιξη επικρατήσουν παρατεταμένα χαμηλές θερμοκρασίες και υγρός καιρός τα προσβεβλημένα φυτά μπορεί να ξηραθούν και να πεθάνουν, αλλά και πάλι η μείωση της παραγωγής είναι ελάχιστη.

Επίσης, τα πουλιά αποτελούν πρόβλημα για την καλλιέργεια από τη στιγμή που οι σπόροι είναι ελκυστικοί για αυτά.

Πηγή:blog.farmacon.gr