Ενδεικτικές Προτεινόμενες Λιπάνσεις στα Χειμερινά Σιτηρά

1) Μαλακό σιτάρι

Η λίπανση στο μαλακό σιτάρι καθορίζεται, ανάλογα με τις αναμενόμενες αποδόσεις και τις συνθήκες αξιοποίησης της λίπανσης (π.χ. σύσταση εδάφους και συνθήκες υγρασίας). Σε ιδανικές συνθήκες, για μέγιστες αποδόσεις των 700-800 kg/στρέμμα, η προτεινόμενη λίπανση είναι (9+9)-8-8, δηλαδή 9 μονάδες αζώτου, 8 μονάδες φωσφόρου και 8 μονάδες καλίου κατά τη σπορά (βασική λίπανση) και άλλες 9 μονάδες αζώτου τον Φεβρουάριο-Μάρτιο (επιφανειακή λίπανση). Η επιφανειακή λίπανση με άζωτο, ειδικά στο μαλακό σιτάρι, φαίνεται ότι δίνει το ίδιο αποτέλεσμα ανεξάρτητα από το αν χορηγείται σε μία δόση ή σε δύο δόσεις, εφόσον οι συνθήκες υγρασίας είναι ικανοποιητικές για την διάλυση και διείσδυση του λιπάσματος στο έδαφος. Σε συνήθεις συνθήκες (μη ιδανικές για την αξιοποίηση μιας πλουσιότερης λίπανσης, π.χ. απόδοση μέχρι 300 kg/στρέμμα) η προτεινόμενη λίπανση είναι (8+8)-4-4, δηλαδή 8 μονάδες αζώτου, 4 μονάδες φωσφόρου και 4 μονάδες καλίου, κατά τη σπορά (βασική λίπανση) και άλλες 8 μονάδες αζώτου τον Φεβρουάριο-Μάρτιο (επιφανειακή λίπανση). Έχει επίσης βρεθεί ότι μόνο στις υψηλές δόσεις φωσφόρου και καλίου (8 μονάδες φωσφόρου και 8 μονάδες καλίου) υπάρχει ευνοϊκή (για την απόδοση) αλληλεπίδραση μεταξύ του αζώτου και των 2 αυτών μακροστοιχείων, η οποία υπερκαλύπτει το κόστος εφαρμογής. 

Η βασική λίπανση εφαρμόζεται με ενσωμάτωση του λιπάσματος σε παράλληλες γραμμές προς τις γραμμές σποράς, λίγο βαθύτερα από το σπόρο ή σε όλη την έκταση. Η επιφανειακή λίπανση εφαρμόζεται με ομοιόμορφη διασπορά του λιπάσματος στην επιφάνεια του εδάφους και ενσωμάτωση με το νερό της βροχής ή, σπανιότερα, με ελαφρά άρδευση. Σε περιπτώσεις όπου το έδαφος έχει όξινο pH, το επιφανειακό άζωτο πρέπει να χορηγείται με τη μορφή της ασβεστούχου νιτρικής αμμωνίας. Η επιφανειακή λίπανση θα πρέπει να συνοδεύεται από ευνοϊκές συνθήκες υγρασίας, για την διάλυση και διείσδυση του αζώτου στο έδαφος. Τα εδάφη της χώρας μας θεωρούνται πλούσια σε κάλιο και σπάνια χρειάζεται η προσθήκη του. Η έλλειψη της απαραίτητης υγρασίας στο έδαφος μπορεί να οδηγήσει στην εκδήλωση φαινομένων έλλειψης καλίου στα φυτά.

2) Σκληρό σιτάρι

Η ποιότητα του σκληρού σιταριού καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την περιεκτικότητα του σπόρου σε πρωτεΐνη, καθώς και από την ποιότητα της πρωτεΐνης. Ο στόχος θα πρέπει να είναι ένα σιτάρι με πρωτεΐνη πάνω από 13% (υαλώδη πάνω από 90&), με πολύ μικρό ποσοστό από μαύρα στίγματα (♥%) και έντονο κίτρινο χρώμα. Σιτάρι με πρωτεΐνη χαμηλότερη από 10% προορίζεται συνήθως για ζωοτροφή. Για το σκληρό σιτάρι, ανάλογα με την ποικιλία, την προηγούμενη καλλιέργεια και τη γονιμότητα του εδάφους, η προτεινόμενη λίπανση είναι (8+8)-4-0, για τις περιπτώσεις που αναμένεται απόδοση πάνω από 400 kg/στρέμμα, και (6+6)-4-0, για αποδόσεις της τάξεως των 300 kg/στρέμμα. 
Η βασική λίπανση εφαρμόζεται με ενσωμάτωση του λιπάσματος σε παράλληλες γραμμές προς τις γραμμές σποράς λίγο βαθύτερα από το σπόρο ή σε όλη την έκταση. Η επιφανειακή λίπανση εφαρμόζεται με ομοιόμορφη διασπορά του λιπάσματος στην επιφάνεια του εδάφους και ενσωμάτωση με το νερό της βροχής ή, σπανιότερα, με ελαφρά άρδευση. Στο σκληρό σιτάρι, η χορήγηση της επιφανειακής λίπανσης σε δυο δόσεις, παίζει σημαντικό ρόλο στη βελτίωση της ποιότητας του σπόρου. Η πρώτη δόση πρέπει να χορηγείται στο αδέλφωμα και η δεύτερη λίγο πριν το ξεστάχυασμα. Σύμφωνα με στοιχεία του Ινστιτούτου Σιτηρών του ΕΘΙΑΓΕ, για άριστα αποτελέσματα στην παραγωγή σκληρού σιταριού υψηλής ποιότητας, προτείνονται συνολικά 3 εφαρμογές αζώτου. Στην 1η εφαρμογή τοποθετείται το 25% του αζώτου, από τη σπορά ή έως το 3ο φύλλο, στη 2η εφαρμογή το 50% του αζώτου από το τέλος του αδελφώματος έως και την έναρξη του καλαμώματος και στην 3η εφαρμογή το υπόλοιπο 25% του αζώτου, από το 2ο γόνατο του καλαμώματος και, εφόσον υπάρχει επάρκεια νερού, έως και λίγο πριν το ξεστάχυασμα. Η 3η εφαρμογή είναι πολύ σημαντική για την αύξηση της πρωτεΐνης, σε ποσοστό πάνω από 13%, για την παραγωγή σιταριού εξαιρετικής ποιότητας. Κατά την 1η εφαρμογή προτιμώνται αμμωνιακά λιπάσματα ή ουρία, που έχουν αργή δράση, ενώ στην 2η και ιδιαίτερα στην 3η εφαρμογή προτιμώνται λιπάσματα γρήγορης απελευθέρωσης, όπως είναι τα νιτρικά. Σε πολύ γόνιμα και υγρά χωράφια απαιτείται προσοχή ως προς την συνολική ποσότητα αζώτου, ώστε να μην υπάρξει πλάγιασμα (σε αυτό βοηθάει η σπαστή λίπανση).

3) Κριθάρι

Η λίπανση με άζωτο θεωρείται απαραίτητη, ιδίως στα άγονα εδάφη, με χαμηλή περιεκτικότητα σε χαμηλή ουσία, όπου το κριθάρι μπορεί να καλλιεργηθεί και να αποδώσει ικανοποιητικά, σε σύγκριση με το σιτάρι. Η ποσότητα του αζωτούχου λιπάσματος που αξιοποιείται είναι συνάρτηση των κλιματολογικών συνθηκών της περιοχής και κυρίως της διαθέσιμης υγρασίας του εδάφους. Όσο υψηλότερη είναι η υγρασία του εδάφους, τόσο μεγαλύτερη ποσότητα αζώτου αξιοποιείται. Ωστόσο, υπερβολική αζωτούχος λίπανση στα υγρά εδάφη πρέπει να αποφεύγεται, γιατί δημιουργούνται προβλήματα πλαγιάσματος. Επίσης, η περίσσεια αζώτου σε υγρά εδάφη αυξάνει την περιεκτικότητα των κόκκων σε πρωτεΐνη, χαρακτηριστικό ανεπιθύμητο για το κριθάρι ζυθοποιίας, επιθυμητό όμως για το κτηνοτροφικό κριθάρι. Το κριθάρι που προορίζεται για ζωοτροφή πρέπει να περιέχει υψηλό ποσοστό πρωτεΐνης στον καρπό, καθώς και υψηλό ποσοστό βασικών αμινοξέων υψηλής βιολογικής αξίας, όπως λυσίνη και μεθειονίνη. Αντίθετα, το κριθάρι που προορίζεται για την ζυθοποιία, θα πρέπει να έχει χαμηλό ποσοστό πρωτεΐνης στον καρπό (<12,5%), ώστε να ευνοείται η παραγωγή υψηλού ποσοστού εκχυλίσματος, που επιζητείται στη ζυθοποιία και να αποφεύγεται το μη επιθυμητό θόλωμα της μπύρας λόγω καταβύθισης διαλυτών πρωτεϊνών. Επομένως, η μεταχείριση της αζωτούχου λίπανσης στο κριθάρι, που προορίζεται για βυνοποίηση θα πρέπει να είναι ιδιαίτερη, διότι, ενώ η απόδοση σε καρπό αυξάνει, τα χαρακτηριστικά της ποιότητας της βύνης (πρωτεΐνη κόκκου, βάρος κόκκου, α-αμυλάση) υποβαθμίζονται.

Για το κριθάρι προτείνεται η λίπανση (6+6)-4-0 για αποδόσεις της τάξης των 400 kg/στρέμμα και (4+4)-4-0 για αποδόσεις της τάξης των 300 kg/στρέμμα. Η πρακτική των παραγωγών να εφαρμόζουν σε αρκετές περιπτώσεις αζωτούχα λιπάσματα, σε ποσότητες μεγαλύτερες από εκείνες που απαιτούνται για την βέλτιστη ανάπτυξη των φυτών, μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση του υπολειμματικού αζώτου στο έδαφος. Στις περιπτώσεις αυτές, όπως και όταν το έδαφος είναι αρκετά γόνιμο, επιβάλλεται η μείωση της ποσότητας του αζώτου για την παραγωγή κόκκων κριθαριού, με αποδεκτά χαρακτηριστικά για ενοποίηση. Ο περιορισμός της αζωτούχου λίπανσης μπορεί επίσης να συμβάλλει στη μείωση του κόστους παραγωγής και του κινδύνου ρύπανσης του περιβάλλοντος. Συμπτώματα έλλειψης καλίου δεν παρατηρήθηκαν σε καλλιέργειες κριθαριού, ώστε να δικαιολογούν την εφαρμογή του. Η βασική λίπανση εφαρμόζεται με ενσωμάτωση του λιπάσματος σε παράλληλες γραμμές προς τις γραμμές σποράς λίγο βαθύτερα από το σπόρο ή σε όλη την έκταση. Η επιφανειακή λίπανση εφαρμόζεται με ομοιόμορφη διασπορά του λιπάσματος στην επιφάνεια του εδάφους και ενσωμάτωση με το νερό της βροχής ή, σπανιότερα, με ελαφρά άρδευση. Η επιφανειακή λίπανση θα πρέπει να εφαρμόζεται μέχρι τις αρχές του αδελφώματος, για το κριθάρι που προορίζεται για ενοποίηση, και μέχρι το τέλος του αδελφώματος, για το κριθάρι που προορίζεται για ζωοτροφή.

4) Βρώμη

Η βρώμη προσαρμόζεται ικανοποιητικά σε διάφορους τύπους εδαφών, με την προϋπόθεση να υπάρχει επαρκής εδαφική υγρασία και καλή στράγγιση. Έχει τις υψηλότερες απαιτήσεις σε υγρασία από τα υπόλοιπα χειμερινά σιτηρά. Είναι ευαίσθητη στο πλάγιασμα. Για παραγωγή καρπού, προτείνονται συνολικά (για όλη την καλλιεργητική περίοδο) 8 έως 12 kg αζώτου/στρέμμα (βασική και επιφανειακή λίπανση), και σε περιπτώσεις έλλειψης φωσφόρου 4 έως 6 kg φωσφόρου(P2O5)/στρέμμα (βασική λίπανση).

5) Σίκαλη

Η σίκαλη είναι παραγωγική ακόμα και σε άγονα, αμμώδη, όξινα και εκπλυμένα εδάφη. Είναι το λιγότερο απαιτητικό από τα χειμερινά σιτηρά σε εδαφική υγρασία. Αντιδρά λιγότερο θεαματικά στην προσθήκη αζώτου, από το σιτάρι. Για παραγωγή καρπού, συστήνονται συνολικά (για όλη την καλλιεργητική περίοδο) 4,5-6,5 kg αζώτου/στρέμμα (βασική και επιφανειακή λίπανση) και, σε περιπτώσεις έλλειψης φωσφόρου 3,5-4,5 kg φωσφόρου(P2O5)/στρέμμα (βασική λίπανση). Ποσότητες αζώτου μεγαλύτερες από 7 kg/στρέμμα, μπορεί να προκαλέσουν πλάγιασμα, αν και αυτό είναι λιγότερο έντονο απ’ ότι στα άλλα χειμερινά σιτηρά. 

6) Τριτικάλε

Το τριτικάλε έχει την δυνατότητα να αξιοποιεί φτωχά, ημίξηρα και αμμώδη εδάφη. Υπερτερεί του μαλακού σιταριού σε ορισμένες χρήσεις, όπως η χλωρά νομή και η χρήση των σπόρων του για διατροφή των ζώων, ιδιαίτερα των πουλερικών και των χοίρων. Για το τριτικάλε, οι πρακτικές λίπανσης που συνιστώνται για το μαλακό σιτάρι θεωρούνται επαρκείς και καλύπτουν ικανοποιητικά τις ανάγκες της καλλιέργειας. Ενδεικτικά συστήνονται συνολικά (για όλη την καλλιεργητική περίοδο) 10-15 kg αζώτου/στρέμμα, εκ των οποίων η μισή ποσότητα δίνεται ως βασική λίπανση, σε αμμωνιακή μορφή, μαζί με 4-5 kg φωσφόρου(P2O5)/στρέμμα, ενώ η υπόλοιπη ποσότητα N χορηγείται σε νιτρική μορφή, μέχρι τις αρχές του αδελφώματος. Σε γόνιμα εδάφη, η αζωτούχος λίπανση πρέπει να είναι περιορισμένη, για αποφυγή του πλαγιάσματος σε ευαίσθητες ποικιλίες.