Το χρυσάφι της ελληνικής γης, όπως συχνά αποκαλείται, έχει την ιδιαιτερότητα να  μην αναπαράγεται όπως τα υπόλοιπα είδη, καθώς δεν έχει σπόρους. Η διαιώνιση του προκύπτει μέσω της διάσπασης των βολβών του. Με λίγα λόγια, ο βολβός παράγει καινούριο βολβό, ο οποίος δίνει νέα φυτά. Συγκαταλέγεται στα  πολυτιμότερα μπαχαρικά των αρχαίων πολιτισμών αλλά και των συγχρόνων, για το χρώμα, το άρωμα, τις φαρμακευτικές και αφροδισιακές του ιδιότητες.

Δεν είναι τυχαίο το γεγονός, ότι ο Όμηρος, το αναφέρει στα κείμενά του, η Κλεοπάτρα το χρησιμοποιούσε στα καλλυντικά της, ενώ το συναντάμε ακόμη και στην Παλαιά Διαθήκη.

Επιστημονική ονομασία: Crocus sativus

Καλλιέργεια

Για να αναπτυχθεί ο κρόκος Κοζάνης απαιτούνται ακραίες καιρικές συνθήκες. Ξηρό και ζεστό κλίμα το καλοκαίρι, κρύο το χειμώνα. Το έδαφος πρέπει να είναι επίπεδο, ξηρό και να απομακρύνει το νερό άμεσα, ώστε να μην σαπίζουν οι βολβοί. Η φύτευση του γίνεται τους καλοκαιρινούς μήνες, Ιούνιο και Ιούλιο. Οι βολβοί, τοποθετούνται σε αυλάκια βάθους 20 εκατοστών, με την απόσταση ανάμεσα τους να είναι δέκα εκατοστά. Η συλλογή του φυτού, γίνεται τέλος  Οκτώβρη. Το λουλούδι πρέπει να μαζεύεται νωρίς το πρωί, καθώς μαραίνεται και χάνει το άρωμα και τις ιδιότητες του πολύ γρήγορα.

Για να διατηρηθούν τα στίγματα για μεγάλο χρονικό διάστημα θα πρέπει να αποξηρανθούν, κάτι που κάνει τον κρόκο να χάνει το 75% του βάρους του και το χρώμα του να μεταβάλλεται σε κόκκινο. Για να παραχθεί 1 κιλό κρόκου χρειάζονται 8.500 λουλούδια. Το τελικό προϊόν που προκύπτει είναι μόλις 200 γραμμάρια αποξηραμένων στιγμάτων και κοστίζει μέχρι και 2.000 ευρώ το κιλό. Για να διατηρηθούν και να μην χάσουν τα χαρακτηριστικά τους, χρειάζονται προστασία από το ηλιακό φως,  τη ζέστη και την υγρασία. Η μοναδική περιοχή στην Ελλάδα που καλλιεργείται το συγκεκριμένο φυτό εδώ και δεκαετίες , είναι η Κοζάνη.

Ο κρόκος στην αρχαιότητα

Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο όρος "κρόκος", προκύπτει από τον θεό Ερμή, ο οποίος, καθώς εξασκούνταν στη δισκοβολία, τραυμάτισε θανάσιμα, χωρίς να το θέλει, τον θνητό φίλο του, Κρόκο. Ο Ερμής, μην μπορώντας να αντέξει την απώλεια του φίλου του, αποφάσισε να του χαρίσει την αθανασία, μεταμορφώνοντας το άψυχο κορμί του σ' ένα πανέμορφο μοβ λουλούδι και το αίμα του κρόκου, σε τρία κόκκινα στίγματα στην καρδιά του λουλουδιού. Από εκείνη τη στιγμή απέκτησε την συγκεκριμένη ονομασία. Πρόκειται για λουλούδι με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και χρησιμοποιείται εκατοντάδες χρόνια ως φάρμακο, άρτυμα και βαφικό υλικό.

α) Σαν βαφικό υλικό

Τά δέ βαπτόμενα πάντα τάς χρόας ἀπό τῶν βαπτόντων λαμβάνει. […] καί ὅλως ὅσα χρόας ἰδίας ἔχει. ἀεί γάρ ἀπό πάντων αὐτῶν, ἅμα τῷ τε ὑγρῷ καί θερμῷ τῶν χρωμάτων συνεισιόντων εἰς τούς τῶν βαπτομένων πόρους, ὅταν ἀποξηρανθῇ, τάς ἀπ’ ἐκείνων χρόας λαμβάνει.. Αριστοτέλης, Περί Χρωμάτων.

Τα στίγματα του λουλουδιού χρησιμοποιούνταν στην αρχαιότητα ως βασικό στοιχείο ζωγραφικής σε αγγεία και τοιχογραφίες.  Τοιχογραφίες της Μινωικής εποχής  μαρτυρούν την μεγάλη και συχνή χρήση του. Ιδιαίτερα δημοφιλής είναι η τοιχογραφία των ανακτόρων της Κνωσού, το 2.000 π.Χ., με τον γαλάζιο κροκοσυλλέκτη πίθηκο, αλλά και η τοιχογραφία της Σαντορίνης "Κροκοσυλλέκτριες'', του 16ου αιώνα π.Χ. Οι συγκεκριμένες τοιχογραφίες δείχνουν πόσο πολύτιμος υπήρξε ο κρόκος Κοζάνης στην αρχαιότητα και πόσο σημαντικό ρόλο  είχε στην καθημερινότητα των ανθρώπων.

β) Σαν θεραπευτικό μέσο

Σύμφωνα με αναφορές σε πάπυρο, η πρώτη καλλιέργεια κρόκου, ως  ιατρικό παρασκεύασμα, εκτιμάται χρονικά γύρω στο 2300 π.Χ.

Ρωμαίοι και Αιγύπτιοι τον έκαιγαν σαν θυμίαμα στους θεούς, κάτι που έχει συνεχιστεί σε Ινδία και Κίνα μέχρι και σήμερα. Για τους Χριστιανούς είναι ένα από τα εξήντα υλικά που χρησιμοποιούν για να φτιάξουν Ιερό Μύρο, ενώ οι αρχαίοι Έλληνες το χρησιμοποιούσαν για να αντιμετωπίσουν την αϋπνία και τη μέθη, καθώς επίσης ως άρωμα και ως αφροδισιακό. Οι Άραβες εφάρμοζαν τον κρόκο σαν αναισθητικό και ήταν αυτοί που τον εισήγαγαν στην Ισπανία τον 10ο αιώνα. Ο Μέγας Αλέξανδρος δε, χρησιμοποιούσε σαφράν, για να καταπραΰνει τις πληγές μετά την μάχη.

Γραπτές αναφορές από την εποχή του Ιπποκράτη, δηλώνουν πως το σαφράν, υπήρξε θεραπευτικό μέσο για τουλάχιστον 90 ασθένειες και ήταν όπλο για την καταπολέμηση της πανώλης . Εφαρμοζόταν στον βήχα, τα κρυολογήματα, τους πόνους του στομάχου, την αιμορραγία της μήτρας, την οστρακιά, τον μετεωρισμό και τα προβλήματα της καρδιάς. Παρ' όλες τις αναφορές, υπήρξε δυσπιστία ως προς την αποτελεσματικότητα του μπαχαρικού στην υγεία. Σύγχρονες μελέτες όμως, έρχονται να επιβεβαιώσουν την ευεργετική του δράση.

Ο ελληνικός κρόκος Κοζάνης

Εμφανίζεται με πολλές και ποικίλες χρησιμότητες. Χρησιμοποιείται στην φαρμακευτική, ζαχαροπλαστική, μαγειρική, τυροκομία, μακαρονοποιία, ποτοποιία ακόμα δε και στην ζωγραφική. Οι πιο σημαντικές φαρμακευτικές ουσίες του, είναι η πικροκροκίνη και η κροκίνη. Ωστόσο περιέχει και άλλα σημαντικά συστατικά όπως λυκοπίνη, ζεαξανθίνη, α-β και γ καρωτίνιο, σίδηρο, κάλιο, μαγνήσιο, βιταμίνη C και βιταμίνη 12.  Είναι γνωστά από την επιστημονική κοινότητα τα αντιγηραντικά, αντιοξειδωτικά και αντικαρκινικά γνωρίσματα του. Σύμφωνα με έρευνα του εργαστηρίου Γενικής Χημείας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών, σε συνεργασία με το γαλλικό Laboratoire de Spectroscopie Biomoléculaire, U.F.R de Pharmacie, οι κροκίνες του κρόκου, είναι ιδιαίτερα υδατοδιαλυτά καροτενοειδή, τα οποία έχουν την ικανότητα να αναστείλουν τον πολλαπλασιασμό των λευχαιμικών κυττάρων. Εκτός των άλλων έχει διαπιστωθεί πως ο κρόκος Κοζάνης δρα ενάντια στον καρκίνο του μαστού, του αδενοκαρκινώματος του εντέρου και του νευροβλαστώματος.

Οι θεραπευτικές δράσεις

• Έχει αντικαταθλιπτικές, αντιοξειδωτικές και αντικαρκινικές ιδιότητες
• Βελτιώνει το δέρμα από ακμή
• Ανακουφίζει τους πόνους του στομάχου και των νεφρών
• Μειώνει τις γαστραλγίες, τους νευρικούς κολικούς, τους σπασμούς και τον κοκκύτη
• Διεγείρει την όρεξη
• Βοηθά στην πέψη
• Ενδυναμώνει την λειτουργία του εγκεφάλου και ενισχύει την μνήμη
• Μειώνει τα επίπεδα της χοληστερίνης
• Έχει αντιθρομβωτική δράση
• Δρα ευεργετικά σε ασθενείς με άνοια ή Αλτσχάιμερ
• Καταπραΰνει τις πεπτικές διαταραχές, το προεμμηνορρυσιακό σύνδρομο, τη ναυτία και τις ενοχλήσεις στην οδοντοφυΐα
• Επιβράδυνει την εκφύλιση της ωχράς κηλίδας .
• Βοηθά στην απώλεια βάρους
• Καταπολεμά το άγχος
• Καταπολέμα ασθένειες του αναπνευστικού συστήματος

Πως χρησιμοποιείται ο κρόκος Κοζάνης

Μπορείτε είτε να τον πιείτε, είτε να τον χρησιμοποιήσετε ως μπαχαρικό. Πρέπει να δείξετε προσοχή στο χρώμα του (βαθύ κόκκινο) και στο άρωμα του (έντονο). Στην μαγειρική δίνει πικάντικη γεύση, κίτρινο χρώμα και ιδιαίτερο άρωμα. Η ποσότητα πρέπει να είναι μικρή, έτσι ώστε να μην πικρίσει το φαγητό και πρέπει να χρησιμοποιηθεί, αφού πρώτα διαλυθεί σε νερό. Η διαδικασία έχει ως εξής: Μουλιάζετε τα στίγματα σε ένα φλιτζάνι για μια ώρα πριν το ρίξετε στο φαγητό. Έχετε την δυνατότητα ή να το ρίξετε στην κατσαρόλα μαζί με το νερό ή να το στραγγίσετε και να το προσθέσετε μετά. Σε περίπτωση που θέλετε να καταναλώσετε τον κρόκο ως ρόφημα, να ξέρετε πως 10-12 στίγματα  σε ένα φλιτζάνι, είναι αρκετά.

Βιολογικά αφεψήματα

Χρησιμοποιήστε ως βασικό συστατικό τον κρόκο Κοζάνης για να παρασκευάσετε:

• Ρόφημα με φασκόμηλο και λουίζα
• Ρόφημα με μέντα και λεμονόχορτο
• Αφέψημα με μέλι και πορτοκάλι
• Ρόφημα με κανέλα και γαρύφαλλο
• Ρόφημα με δεντρολίβανο και θυμάρι
• Μαύρο τσάι με λεμόνι και δυόσμο
• Πράσινο τσάι με τζίντζερ και γλυκόριζα

Παρενέργειες-Αντενδείξεις

Η κατανάλωση κρόκου σε ποσότητα άνω των 5 γραμμαρίων την ημέρα, θεωρείται ιδιαίτερα τοξική για τον οργανισμό. Ασθενείς με νεφρική ανεπάρκεια ή ηπατική νόσο, πρέπει να αποφεύγουν την λήψη. Τέλος, οι εγκυμονούσες και οι γυναίκες που θηλάζουν θα πρέπει να αποφεύγουν τις υπερβολικές δόσεις. Σε κάθε περίπτωση, η ιατρική συμβουλή είναι απαραίτητη.

κρόκος κοζάνης

www.votanonkipos.gr

Ας δούμε 10 πραγματικά έξυπνα πράγματα που κάνουν τα φυτά:

1. Τα φυτά επικοινωνούν με τα έντομα

Τα φυτά έχουν αναπτύξει ένα είδος επιβίωσης κατά το οποίο στέλνουν χημικά σήματα κινδύνου όταν βρίσκονται υπό την επίθεση κάποιου εχθρού. Όταν τα φυτά καπνού επιτίθενται από κάμπιες, απελευθερώνουν μια χημική ουσία στον αέρα που προσελκύει αρπακτικά σκουλήκια που τους αρέσει να τρώνε κάμπιες. Έτσι, η ωραία οσμή που παίρνετε από το σύνθλιψη των φύλλων μπορεί στην πραγματικότητα να είναι ο τρόπος του φυτού να ζητά από τους φίλους των εντόμων να έρθουν τα σώσουν…

2. Τα φυτά έχουν αναμνήσεις

Σαφώς και τα φυτά δεν θυμούνται με τον τρόπο που το κάνουν οι άνθρωποι, αλλά μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε ότι τα φυτά μαθαίνουν να συνδέουν διάφορα μήκη κύματος φωτός με διαφορετικά είδη κινδύνου. Τα φυτά εκτίθενται για μία ώρα σε ένα συγκεκριμένο φωτισμό, και στη συνέχεια σε έναν ιό. Αυτός ήταν ένας παθογόνος παράγοντας που τα φυτά μπορούσαν να προστατευθούν από την παραγωγή μιας συγκεκριμένης χημικής ουσίας. Αυτό που οι επιστήμονες ανακάλυψαν ήταν ότι την επόμενη φορά που εκτεθούν τα φυτά στον συγκεκριμένο φωτισμό, τα φύλλα τους άρχισαν να παράγουν τη χημική ουσία που απαιτείται για την καταπολέμηση του ιού.

Η ουσία αυτή δεν παρατηρήθηκε να παράγεται άλλες φορές παρά μόνο όταν εκτίθεται το φυτό στο ίδιο είδος φωτισμού για το ίδιο χρονικό διάστημα. Οι επιστήμονες εξέφρασαν την εικασία ότι ίσως τα φυτά έχουν αναπτύξει αυτή τη "μνήμη" επειδή κάθε εποχή φέρνει μαζί της μια αλλαγή στο φως - καθώς και αλλαγές στα είδη των παθογόνων που είναι πιθανόν να επιτεθούν στα φυτά. Έτσι από μια εξελικτική σκοπιά, ένα φυτό που μαθαίνει να συσχετίζει τη διάρκεια του φωτός με ορισμένα παράσιτα πρόκειται να επιβιώσει περισσότερο.

3. Τα φυτά μπορούν και αναπτύσσουν δίκτυα επικοινωνίας

Τα φυτά δεν φωνάζουν μόνο για βοήθεια προσελκύοντας τα έντομα-φίλους για αυτά, αλλά προειδοποιούν επίσης το ένα το άλλο για την επικείμενη καταστροφή. Φράουλα, τριφύλλι και άλλα φυτά εδάφους μεγαλώνουν με την αποστολή "δρομέων", οριζόντιων στελεχών που τελικά φτάνουν στα δικά τους φυτά. Αυτοί οι δρομείς δημιουργούν απλά δίκτυα επικοινωνίας μεταξύ των συνδεδεμένων φυτών. Όταν ένα φυτό σε ένα δίκτυο δέχεται επίθεση από έναν εχθρό, τότε μια προειδοποίηση στέλνεται στο δίκτυο, ώστε τα παρακείμενα συνδεδεμένα φυτά να μπορούν να αναπτύξουν άμυνες εναντίον των εισβολέων. Οι άμυνες αυτές μπορεί να είναι τοξίνες και διάφορες χημικές ουσίες οι οποίες έχουν δυσάρεστη γεύση για κάποιον που θα θελήσει να φάει λίγα από τα φύλλα του φυτού.

4. Τα φυτά αναπτύσσονται διαφορετικά ως απόκριση στον ήχο

Ίσως χρειαστεί να σταματήσουμε να χλευάζουμε τους κηπουρούς που μιλάνε με τα φυτά τους: η βιολόγος της Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας Μόνικα Γκαγιάνο βρήκε ότι τα φυτά αραβόσιτου θα μπορούσαν να εκπέμπουν και να ανταποκρίνονται στον ήχο.

Ο Gagliano παρατήρησε ότι οι ρίζες των φυτών αραβόσιτου παρήγαγαν ένα είδος θορύβου γύρω στα 220 Hz.

Αυτή και οι συνεργάτες καλλιέργησαν αραβόσιτο περιβαλλόμενο από νερό και προκάλεσαν έναν τεχνητό, συνεχή θόρυβο στα 220 Hz. Οι ρίζες ανταποκρίθηκαν στον θόρυβο κλίνοντας προς την πηγή του ήχου. Δεν είναι ξεκάθαρο αν τα φυτά θα εξελίξουν την ικανότητα να ακούν και να εκπέμπουν ήχο, αλλά ο Gagliano και οι συνεργάτες του προσπαθούν να ανακαλύψουν συγκεντρώνοντας όλο και περισσότερα δεδομένα.

5. Τα φυτά μπορούν και μετρούν το χρόνο

Πώς νομίζετε ότι τα φυτά γνωρίζουν πότε να ανθίσουν; Αυτό είναι σωστό - παρακολουθούν το χρόνο.

Οι επιστήμονες έχουν πρόσφατα εντοπίσει ένα σύνολο πρωτεϊνών σε φυτά που ανταποκρίνονται στο ποσό φωτός που τα φυτά εκτίθενται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Όταν λαμβάνουν αρκετό φως ανά περίοδο 24 ωρών, αυτές οι πρωτεΐνες στέλνουν ένα σήμα που ενεργοποιεί τον κύκλο ανθοφορίας.

6. Τα φυτά ξέρουν ποιό είναι το πάνω και ποιό το κάτω

Δεν έχετε παρατηρήσει πως όπως και να τοποθετήσει κανείς τα φυτά , σε οποιαδήποτε κατεύθυνση, οι ρίζες τους θα αναπτυχθούν πάση θυσία προς το έδαφος. Πάντα ακολουθούν τη βαρύτητα.

7. Τα φυτά πάντα αναγνωρίζουν τα μέλη της οικογένειάς τους

Σε μια δημοσίευση που δημοσιεύθηκε το Νοέμβριο στο American Journal of Botany, ο βιολόγος Susan Dudley περιγράφει πώς το Impatiens pallida, ένα κοινό ανθοφόρο φυτό, αφιερώνει λιγότερη ενέργεια από το συνηθισμένο στις αυξανόμενες ρίζες όταν περιβάλλεται από συγγενικά είδη. Με την παρουσία γενετικά άσχετων φυτών, τα άτομα αναπτύσσουν τις ρίζες τους όσο πιο γρήγορα μπορούν.

Προφανώς τα φυτά αναγνωρίζουν τους συγγενείς τους μέσω χημικών ουσιών που εκλύονται από τις ρίζες τους και επιλέγουν να μοιραστούν τα διαθέσιμα θρεπτικά συστατικά μαζί τους.

8. Τα φυτά μπορούν και καμουφλάρουν τον εαυτό τους

Όπως μας έχουν διδάξει τα φυτά καπνού, μια από τις καλύτερες άμυνες ενός φυτού είναι να γίνει λιγότερο γευστικό. Το Mimosa pudica έχει έναν μοναδικό τρόπο να το κάνει αυτό. Αντί να χρησιμοποιεί χημικές ουσίες για να παράγει μια δυσάρεστη γεύση, το φυτό καρουλιάζει τα φύλλα του ως απάντηση στην αφή.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτή είναι μια υπεράσπιση που κάνει το φυτό με τα φύλλα του ώστε αυτά να φαίνονται μικρότερα και λιγότερο χυμώδη. Τα φυτοφάγα που ψάχνουν για ένα ωραίο, φυλλώδες σνακ, μάλλον θα πάνε να το αναζητήσουν αλλού.

9. Τα φυτά είναι οι καλλιτέχνες της διαφυγής

Το φως παρέχει ενέργεια στα φυτά, είναι ένα σύστημα για την καταγραφή του χρόνου... και μια ώθηση για να αυξηθούν τα φυτά ώστε να ξεφύγουν από τα όρια της σκιάς. Η φυτική βιολόγος Joanne Chory προσδιόρισε πρόσφατα την ακριβή πρωτεΐνη που ενεργοποιεί  τα στελέχη και τους βλαστούς για να μεγαλώσουν. Η πρωτεΐνη, που ονομάζεται PIF7, αισθάνεται τη διάταξη του φωτός γύρω από το φυτό - και αν το φυτό είναι στη σκιά, θα ωθήσει ολόκληρο το φυτό να γίνει ψηλότερο και να αναζητήσει τον ήλιο. Η Chory λέει ότι ελπίζει να χρησιμοποιήσει το PIF7 για να ωθήσει τις καλλιέργειες να μεγαλώσουν και να παράγονται έτσι περισσότερα τρόφιμα ή πρώτες ύλες για τα βιοκαύσιμα και τις βιοαποικοδομήσιμες χημικές ουσίες.

10. Τα φυτά προειδοποιούν το ένα το άλλο όταν ο εχθρός πλησιάζει

Παίρνοντας πάλι ως παράδειγμα το φυτό του καπνού, όχι μόνο όπως έχουμε ήδη πει, καλούν έντομα-συμμάχους όταν απειλούνται από άλλα έντομα αλλά επίσης λαμβάνουν μέρος και τα ίδια τα φυτά στη μάχη. Όταν απειλούνται λοιπόν, παράγουν χημικές ουσίες οι οποίες και καθιστούσαν τα φύλλα τους λιγότερο εύγευστα αφού κάποιο άλλο είδος φυτού τα έχει προειδοποιήσει.

Πηγή: blog.farmacon.gr