Παρά τις ιδιαιτερότητες που υπάρχουν στον φετινό εορτασμό λόγω του κορονοϊού, οι κάτοικοι της Ρόδου και όλων των Δωδεκανήσων θα προσπαθήσουν να τηρήσουν τις πολλές και διαφορετικές -μεταξύ των νησιών - παραδόσεις και έθιμα, όπως τα έχουν κληρονομήσει από τις παλιότερες γενιές.
Οι κάτοικοι των νησιών της Δωδεκανήσου 40 ημέρες πριν από τα Χριστούγεννα βρίσκονταν σε νηστεία με σκοπό να προετοιμαστούν για τη Γέννηση του Χριστού και να απολαύσουν στη συνέχεια το χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Κύριο φαγητό στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι ήταν και σε γενικές γραμμές παραμένει, παράλληλα με τη γαλοπούλα τα τελευταία χρόνια, το χοιρινό κρέας. Σε αρκετά χωριά της Ρόδου, το σφάξιμο του χοίρου που μεγάλωναν οι οικογένειες γινόταν σε παρέες και με ειδική ιεροτελεστία. Από τα χριστουγεννιάτικα φαγητά ήταν επίσης τα παραδοσιακά «γιαπράκια» (ντολμαδάκια) τα οποία δεν έλειπαν από το τραπέζι. Σε ό,τι αφορά τα γλυκά τόσο στη Ρόδο όσο και στα υπόλοιπα νησιά το χαρακτηριστικό είναι οι δίπλες, τις οποίες εξακολουθούν να παρασκευάζουν και σήμερα.
Από τα αξιοσημείωτα των ημερών είναι ότι την ημέρα των Χριστουγέννων οι κάτοικοι της Ρόδου συνηθίζουν να πηγαίνουν οικογενειακά στην εκκλησία και αμέσως μετά να επισκέπτονται τους ηλικιωμένους γονείς και παππούδες για τις σχετικές ευχές. Σε ορισμένα χωριά της Ρόδου ήταν έθιμο να επισκέπτονται ομαδικά, σαν μεγάλη παρέα, το βράδυ των Χριστουγέννων τα σπίτια όσων γιορτάζουν με τους οικοδεσπότες να είναι «υποχρεωμένοι» να τους κεράσουν όλους. Η περιοδεία της παρέας συνεχίζεται μέχρι πρωίας ενώ αν αντέχουν ξεκινούν και νέο κύκλο επισκέψεων σε αυτούς που γιορτάζουν την επόμενη μέρα (της Παναγιάς).
Νίσυρος
Στη Νίσυρο, το βράδυ των Χριστουγέννων ο ιερέας τελεί τρισάγιο και κατόπιν προσφέρει στους πιστούς «ευλογημένα» τα οποία μόλις έφταναν στο σπίτι, τα τοποθετούσαν στο γιορτινό τραπέζι και τα έτρωγαν πρώτα. Στον Αρχάγγελο, στη Σάλακο και σε πολλά άλλα από τα χωριά της Ρόδου, το «Χριστόψωμο» είναι το πρόσφορο που πάνε στον παπά τα Χριστούγεννα. Το γιορτινό τραπέζι των Χριστουγέννων στρώνεται από το βράδυ της παραμονής. Στο κέντρο τοποθετείται το χριστόψωμο και δίπλα το μέλι με πολλούς ξηρούς καρπούς.
Κάλυμνος
Στο νησί της Καλύμνου τα παλαιότερα χρόνια ήταν απόλυτα απαραίτητο όλοι οι κάτοικοι του νησιού να παρευρίσκονται στη λειτουργία των Χριστουγέννων. Υπάλληλος της Δημαρχίας που άναβε τα φαναράκια στους δρόμους, έπρεπε να κτυπήσει όλες τις πόρτες των σπιτιών και να ξυπνήσει όλους τους νησιώτες για να πάνε στην εκκλησία.
Το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο τραπέζι στην Κάλυμνο περιέχει κόκορα ή χοιρινό με πράσο ή την καθιερωμένη πλέον σ' όλη την Ελλάδα γεμιστή γαλοπούλα. Το πρωί των Χριστουγέννων όταν επιστρέφουν από την εκκλησία πίνουν το ζωμό από τον πετεινό ή τρώνε σούπα που γίνεται με το ζωμό αυτό.
Σύμη
Από τις 15 Νοεμβρίου που ξεκινά το σαρανταήμερο της νηστείας για τα Χριστούγεννα οι Συμιακές άρχιζαν να ετοιμάζουν τα σπίτια τους για τις γιορτές. Καθάριζαν το εσωτερικό των σπιτιών τους, τους φούρνους που είχαν στην αυλή και τη γειτονιά για να είναι καθαρά ώστε να ψήσουν τα κουλούρια και τα γλυκά και για να είναι κάτασπρα και πεντακάθαρα τα σοκάκια και τα σκαλοπάτια.
Την ημέρα που εορτάζει ο Άγιος Σπυρίδωνας (12 Δεκεμβρίου) έφτιαχναν τους κουραμπιέδες με αλισίβα (στάχτη) και αμύγδαλα, πουγκιά γεμιστά με σουσάμι, «πανιεράκια» (με γέμιση από καρύδια, τα οποία μοιάζουν με μικρές ατομικές τάρτες), μπακλαβά, «κοπεγχάγη», «σβίγγους» και πάστες. Όλα αυτά τα γλυκίσματα προορίζονταν για το καλάθι που ετοίμαζαν για την πεθερά, για το καθιερωμένο «πεσκέσι» (δώρο στην πεθερά ως ένδειξη τιμής και εκτίμησης προς το πρόσωπό της), όπως αναφέρει η λαογράφος Ειρήνη Σεμερτζάκη. Το καλάθι αυτό κάθε αρραβωνιασμένη και παντρεμένη γυναίκα το ετοίμαζε με φροντίδα και το συνόδευε στο σπίτι της πεθεράς της. Εκτός από τα γλυκά, που ήταν όμορφα τακτοποιημένα και διακοσμημένα με ένα κεντητό μαντήλι, σε ένα μεγαλύτερο καλάθι τοποθετούσαν κρέας και άλλα φαγώσιμα.
Κως
Οι γιορτές απ' τα Χριστούγεννα ίσαμε των Φώτων ονομάζονται «δωδεκάμερα». Την παραμονή των Χριστουγέννων στα χωριά της Κω ζύμωναν σιταρένιο αλεύρι κι έπλαθαν τα «κουλούρια», τις «κουλούρες» (γιορτινά ψωμιά), τα «ξύσματα» (ψωμιά σιταρένια, ζυμωμένα με ξυσμένη μυζήθρα και μυρωδικά) καθώς και τα «αφρένα» ή «εφτάζυμα» (αρωματισμένα ψωμιά, που το προζύμι τους γίνεται με τον αφρό βρασμένων ρεβιθιών και φύλλων δάφνης). Όλα αυτά τα «Χριστόψωμα», όπως αναφέρει ο συγγραφέας Βασίλης Χατζηβασιλείου, τα άλειφαν με κρόκο αυγού και τα πλούμιζαν με το χτένι. Ανήμερα τα Χριστούγεννα στα χωριά της Κω, νέοι και γέροι, γυρίζουν παρέες κι επισκέπτονται όλα τα σπίτια του χωριού, για να πουν τα κάλαντα και να ευχηθούν «τ' αποχρόνου». Το κέρασμα στις επισκέψεις αυτές, εκτός απ' τα γλυκίσματα (κουραμπιέδες και μελομακάρονα) είναι το μαύρο κώτικο κρασί και μεζέδες. Τη γαλοπούλα ή το «πασκάτικο», δηλ. το γουρουνόπουλο, συνήθιζαν να τα σφάζουν, σύμφωνα με το έθιμο, την παραμονή της μεγάλης γιορτής. Λεγόταν πασκάτικο, γιατί τα Χριστούγεννα οι αγρότες της Κω ήθελαν να τα ονομάζουν Πάσχα (επειδή έτρωγαν το κρέας μετά από σαράντα μέρες νηστείας) ξεχωρίζοντάς τα απ' τη Λαμπρή, την ημέρα εορτασμού της Ανάστασης του Χριστού.
Οι σαρμουσάδες είναι ένα παραδοσιακό γλυκό της Κεφάλου της Κω, παρόμοιο με τον μπακλαβά. Γίνεται με χειροποίητο φύλλο, και σουσάμι, από όπου και πήρε το όνομά του (μπορούν να χρησιμοποιηθούν επίσης αμύγδαλα και καρύδια), καρυκεύματα (κανέλα, γαρύφαλλα) και το τυλίγουν σε ρολό και αφού το τηγανίσουν το περιχύνουν με σιρόπι από μέλι.
Αστυπάλαια
Στην Αστυπάλαια, τα Χριστούγεννα, υπήρχε το έθιμο να κρεμούν το κατωσάγωνο ενός χοίρου στη καπνοδόχο του τζακιού για να γλιτώσουν από τους καλικάντζαρους.
Την παραμονή επίσης των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές της Αστυπάλαιας, ζυμώνουν το «χριστόψωμο» με ένα καρύδι στη μέση για καλή τύχη.
του ανταποκριτή μας Λ. Μαστή
Κέρκυρα: Βενετσιάνικο χρώμα και γεύσεις έχουν οι γιορτές των Χριστουγέννων
Βενετσιάνικο χρώμα και γεύσεις έχουν οι γιορτές των Χριστουγέννων στην Κέρκυρα, με ήθη και έθιμα να διαιωνίζονται χωρίς να αλλοιώνουν την ταυτότητα της κυράς του Ιονίου.
Οι προετοιμασίες των γιορτών έχουν ξεκινήσει από τις αρχές του Δεκέμβρη, με τη γιορτή του Αγίου Σπυρίδωνα να ανοίγει κάθε χρόνο την αυλαία των Χριστουγέννων. Ο χριστουγεννιάτικος διάκοσμος είναι πλημμυρισμένος από κόκκινο χρώμα, χρυσωμένα καρύδια και φρούτα και σμιλευμένα θαλασσόξυλα με χρυσές και ασημένιες κορδέλες που κρέμονται στους τοίχους.
Σε κάθε σπίτι της Κέρκυρας, τα Χριστούγεννα επιτάσσουν να βρίσκεται στο γιορτινό τραπέζι το νούμπουλο, οι συκομαϊδες και τα τζαλέτια.
Το νούμπουλο, είναι ένα από τα «δώρα» που άφησε η Ενετική κυριαρχία στο νησί από τα μέσα του 14ου ως τα τέλη του 18ου αιώνα. Έτσι ξεκίνησε η παραγωγή «σαλάδων» δηλαδή αλλαντικών στο νησί. Το νούμπουλο φομικάδος ήταν και παραμένει το πιο δημοφιλές αλλαντικό στην Κέρκυρα, ευρέως γνωστό και ως κερκυραϊκό προσούτο. Στην αρχή το νούμπουλο γινόταν μόνο από τους κρεοπώλες της εποχής που επεξεργάζονταν το κρέας από τα χοιροσφάγια. Μετά έγινε η παραδοσιακή συνταγή κάθε σπιτιού. Πρόκειται ένα κομμάτι χοιρινό κρέας, που αρχικά παστώνεται με χονδρό αλάτι, μαρινάρεται με κερκυραϊκό κόκκινο κρασί, με μπαχαρικά και βότανα της κερκυραϊκής γης. Στη συνέχεια αφού περάσει σε φυσικό έντερο χοιρινό και πασπαλιστεί με ρίγανη και πιπέρι, καπνίζεται με αρωματικά κλαριά από φασκόμηλο, φλισκούνι, σχίνο, ρίγανη και δάφνη και ωριμάζει για πολλές μέρες στον αέρα.
Το νούμπουλο σερβίρεται την παραμονή των Χριστουγέννων, κομμένο σε πολύ λεπτές φέτες, συνοδεύοντας το «μποτσόνι» μία γεμάτη πήλινη κανάτα με κόκκινο κρασί νέας σοδειάς, τα τυριά και τις δροσερές σαλάτες της εποχής.
Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι θα συμπληρώσει η γαλοπούλα, ή γάλλος όπως τη λένε οι ντόπιοι. Είθισται να είναι παραγεμισμένη με κάστανα και κουκουνάρι. Τη δεύτερη μέρα των Χριστουγέννων την τιμητική του έχει το «μπουτίνο» ένα ψηλό κορφιάτικο παστίτσιο σκεπασμένο με γλυκιά κρούστα.
Έθιμο των Κερκυραίων είναι στο γιορτινό τραπέζι να σερβίρεται πάντα κρασί της νέας σοδειάς συνοδευόμενο με «συκομαΐδα».
Η «συκομαΐδα» ή διαφορετικά συκόπιτα, γίνεται από ξερά σύκα, ζυμωμένα με μούστο ή ούζο, πιπέρι, σπόρους μάραθου και ξύσμα λεμονιού.
Πήρε το όνομά της από τα σύκα που είναι το βασικό της υλικό και τη μαγίς ή τη μαγιά, δηλαδή τη ζύμη. Πρόκειται για ένα πολύ ιδιαίτερο παραδοσιακό γλυκό, αλλά παράλληλα και πικάντικο έδεσμα. Η προετοιμασία της συκομαϊδας, πριν σερβιριστεί γίνεται τουλάχιστον μία εβδομάδα νωρίτερα. Για την παρασκευή της χρησιμοποιούνται, σύκα αποξηραμένα πολύ ψιλοκομμένα, μούστος σπιτικός, λικέρ μαστίχας, ούζο, γλυκάνισος κοπανισμένος, πιπέρι φρεσκοτριμμένο, κανέλα, γαρίφαλο και καρύδια. Όταν το μείγμα ετοιμαστεί και δέσει όλη τη νύχτα, τότε πλάθεται σε στρόγγυλη μορφή, τυλίγεται με φύλλα συκιάς και δένεται με σπάγκο. Οι συκομαΐδες, αφού ψηθούν για να στεγνώσουν καλά τα φύλλα εξωτερικά, φυλάσσονται σε δροσερό μέρος και διατηρούνται ακόμη και για ένα χρόνο, μέχρι να έρθουν τα επόμενα Χριστούγεννα.
Χριστουγεννιάτικα κερκυραϊκά κάλαντα
Στην Κέρκυρα τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα ακούγονται και την παραμονή, αλλά και ανήμερα της μεγάλη γιορτής. Πρωταγωνιστές είναι οι φιλαρμονικές του νησιού που παίζουν σε κάθε καντούνι το ρυθμό των καλάντων ζωντανεύοντας κάθε γωνιά της παλιάς πόλης. Φέτος θα ακολουθήσουν, το ίδιο πρόγραμμα διαδικτυακά ή τηλεοπτικά, με τις πρόβες να βρίσκονται ήδη σε διαδικτυακό οργασμό.
Οι στίχοι των καλάντων είναι ιδιαίτεροι, καθώς βασίζονται στην επτανησιακή διάλεκτο. Εξιστορούν τη γέννηση του Χριστού και την οργή του Ηρώδη.
της ανταποκρίτριάς μας Α. Ταπάσκου
Χανιά: Τα μελομακάρουνα και οι κουραμπιέδες είναι έτοιμα
Τα φετινά Χριστούγεννα είναι διαφορετικά και στη δυτική Κρήτη καθώς τα μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας αλλάζουν συνήθειες χρόνων. Φυσικά ο στολισμός του χριστουγεννιάτικου δέντρου και του σπιτιού και οι προετοιμασίες για το τραπέζι της γιορτής σε στενά οικογενειακό κύκλο δεν λείπουν.
Τα μελομακάρουνα και οι κουραμπιέδες είναι έτοιμα, ενώ οι πιτσιρικάδες λένε τα κάλαντα στους ανθρώπους της οικογένειας τους.
Χοιροσφάγια
Ένα από τα παλαιότερα έθιμα που κρατάει μέχρι και σήμερα στα χωριά, είναι το να μεγαλώνει η οικογένεια ένα γουρούνι, «χοίρο», όλο τον χρόνο. Ο χοίρος σφάζεται την παραμονή των Χριστουγέννων και είναι το κύριο χριστουγεννιάτικο πιάτο. Από τον χοίρο παρασκευάζονται λουκάνικα, καπνιστό κρέας και τα σύγκλινα που είναι κομμάτια με κρέας που μπαίνει σε δοχεία και καλύπτεται από λιωμένο λίπος του ζώου.
Η πηχτή, που είναι όλο το κρέας από το κεφάλι του γουρουνιού το οποίο βράζει και ο ζωμός που προκύπτει όταν παγώσει γίνεται ένα πηχτό ζελέ που μέσα του βρίσκονται τα κομμάτια του κρέατος, οι ομαθιές, που είναι τα έντερα του χοίρου γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια από το συκώτι και οι τσιγαρίδες, οι οποίες είναι κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά που συνδυάζεται με ζυμωτό ψωμί, είναι μερικές ακόμα παραδοσιακές γεύσεις για το γιορτινό τραπέζι.
Το Χριστόψωμο
Το Χριστόψωμο κυριαρχεί και σε κάθε σπίτι ετοιμάζεται το ξιομπλιαστό (στολισμένο) ψωμί. Το παραδοσιακό Κρητικό γλυκό ψωμί το στολίζουμε με στολίδια από ζυμάρι που είναι αλέτρια, ζώα, πουλιά, στολίδια με στοιχεία της φύσης και άλλοτε απλά, με έναν σταυρό και ένα καρύδι. Η παράδοση θέλει κατά το ζύμωμα, οι νοικοκυρές να τραγουδάνε «Ο Χριστός γεννιέται, το φως ανεβαίνει, το προζύμι για να γένει».
Οι «αέρηδες»
Ένα έθιμο που χάνεται χρόνο με τον χρόνο είναι αυτό των «αέρηδων». Από την παραμονή των Χριστουγέννων οι γεωργοί, οι κτηνοτρόφοι και οι ψαράδες έλεγαν «πώς παλεύουν οι καιροί, και οι αέρηδες ποιος θα γεννηθεί και ποιος θα βαπτισθεί». Όποιος γεννηθεί, ο αέρας δηλαδή που θα υπερισχύσει την ημέρα των Χριστουγέννων, αυτός θα είναι που θα κρατήσει μέχρι των Φώτων και για το μεγαλύτερο μέρος του νέου χρόνου.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
