Προστατεύοντας τα δάση, προστατεύουμε την ίδια μας τη ζωή - Οικοσυστημικές Υπηρεσίες των Δασών

Γράφει ο Γιώργος Σουρβάς
Δασολόγος-Περιβαλλοντολόγος

«Για πέντε πεύκα και δυο πουρνάρια δεν μας αφήνει το δασαρχείο να αναπτύξουμε την οικονομία του τόπου μας», είναι η μόνιμη επωδός όλων αυτών που αντιλαμβάνονται το δάσος ως ένα μονοδιάστατο σύνολο από δένδρα  που μπορεί να μικραίνει, να αλλάζει σχήμα ή ακόμα και να «μεταφερθεί λίγο παραπέρα». Τους ανθρώπους αυτούς δεν μπορώ να τους κατηγορήσω. Ο καθένας από εμάς κρίνει και αξιολογεί τα πάντα γύρω του, σύμφωνα με τα βιώματα και την παιδεία που έχει λάβει.  Όπως δεν έχουμε την απαίτηση από έναν Δασολόγο να μπορεί να εκτιμήσει την αξία του πίνακα «Δάσος από Οξιές» του Γκουστάβ Κλίμτ, κατ’ αντιστοιχία δεν μπορούμε να απαιτούμε από τον οποιοδήποτε να μπορεί να αντιληφθεί την αξία ενός δάσους από Οξιές στο Πάικο. Στο σχολείο, οι περισσότεροι από εμάς για να μάθουμε  για τα φυτά, αρκούμασταν να βάζουμε φακές σε βρεγμένο βαμβάκι.

Ένα δασικό οικοσύστημα δεν μας προσφέρει απλώς οξυγόνο και ξύλα. Αυτά ίσως δεν είναι καν τα σημαντικότερα προϊόντα των δασών. Ο Καθηγητής Σπύρος Ντάφης έλεγε πως «ο άνθρωπος χωρίς ξύλο θα μπορέσει να ζήσει, χωρίς δάση όμως όχι». Τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να καταγραφούν όλες οι οικοσυστημικές υπηρεσίες που μπορεί να προσφέρει ένα δάσος. Λέγοντας οικοσυστημικές υπηρεσίες εννοούμε τη «συμβολή των δομών και των λειτουργιών των οικοσυστημάτων στη διατήρηση και βελτίωση της ποιότητας ζωής του ανθρώπου» (Burkhard & Maes 2017).

Τρία είναι τα πιο διαδεδομένα συστήματα ταξινόμησης των οικοσυστημικών υπηρεσιών: η MA, το TEEB και το CICES. Σύμφωνα με τη ΜΑ (The Millennium Ecosystem Assessment), οι οικοσυστημικές υπηρεσίες διακρίνονται σε τέσσερις ομάδες:

• Προμηθευτικές
• Πολιτισμικές
• Ρυθμιστικές
• Υποστηρικτικές

Το TEEB (The Economics of Ecosystems and Biodiversity), είναι ένα σύστημα που προτείνει 4 παραπλήσιες κατηγορίες, που στη συνέχεια χωρίζονται σε 22 υποκατηγορίες:

• Προμηθευτικές
• Πολιτισμικές υπηρεσίες και υπηρεσίες αναψυχής
• Ρυθμιστικές
• Υπηρεσίες οικοτόπων

Τέλος το CICES (The Common International Classification of Ecosystem Services), διαχωρίζει τις οικοσυστημικές υπηρεσίες των δασών σε:

• Προμηθευτικές
• Πολιτισμικές
• Ρυθμιστικές και διατήρησης

Όλα τα παραπάνω συστήματα, αν και διαφέρουν στα επιμέρους συστατικά τους, παρουσιάζουν κάποιες βασικές ομοιότητες: όλα αναγνωρίζουν ότι τα δάση, όπως και τα υπόλοιπα οικοσυστήματα, μας προμηθεύουν με υλικά αγαθά τα οποία δύσκολα μπορούμε να βρούμε από άλλες πηγές. Τα αγαθά αυτά μπορούν να ανταλλάσσονται, να διακινούνται ή να καταναλώνονται απευθείας. Σε αυτά συμπεριλαμβάνεται το ξύλο, τα μανιτάρια, τα φρούτα του δάσους (berries), τα αρωματικά και τα φαρμακευτικά φυτά, τα θηράματα και τα βιοκαύσιμα.

Τα δάση παρέχουν πολιτισμικές υπηρεσίες. Συμβάλουν στον τουρισμό και την αναψυχή. Αυξάνουν την αισθητική αξία μιας περιοχής και επιδρούν θετικά στην ψυχοσύνθεση των ανθρώπων που έρχονται έστω και σε οπτική επαφή με αυτά. Αποτελούν μέρος της λαογραφίας και των παραδόσεων του τόπου μας. Αναφέρονται στους μύθους και χρησιμεύουν ως τοπόσημα για τις μελλοντικές γενεές. Μέσω της προφορικής και γραπτής παράδοσης γνωρίζουμε ότι στο Πήλιο κατοικούσε ο Κένταυρος Χείρων, ενώ στο δάσος της Φολόης ήταν που  ο Ηρακλής έριξε το δίχτυ για να πιάσει τον Ερυμάνθιο Κάπρο.

Τα δάση συμβάλλουν στη ρύθμιση του κλίματος, της θερμοκρασίας, του υδατικού ισοζυγίου και της ταχύτητας του ανέμου. Προστατεύουν από τις πλημμύρες και τις διαβρώσεις.

Η σημαντικότερη όμως υπηρεσία που προσφέρουν τα δάση,  σχετίζεται με τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Βιοποικιλότητα ή «βιολογική ποικιλότητα» νοείται η ποικιλία των ζώντων οργανισμών πάσης προελεύσεως, περιλαμβανομένων, μεταξύ άλλων, χερσαίων, θαλάσσιων και άλλων υδατικών οικοσυστημάτων και οικολογικών συμπλεγμάτων των οποίων αποτελούν μέρος. Επίσης, περιλαμβάνεται εδώ η ποικιλότητα εντός των ειδών, μεταξύ ειδών και οικοσυστημάτων (Ν.2204/15-4-1994 ΦΕΚ 59 Α’: Κύρωση Σύμβασης για τη βιολογική ποικιλότητα η οποία υπογράφηκε στο Ρίο ντε Τζανέϊρο στις 5 Ιουνίου 1992).

Η βιοποικιλότητα συμβάλλει στη σταθερότητα ενός συστήματος. Όσο περισσότερα μέρη αποτελούν ένα σύστημα, τόσο ελαττώνεται το αντίκτυπο από τη αλλοίωση ενός εξ αυτών. Ο κάθε οργανισμός της χλωρίδας ή της πανίδας υπάρχει γιατί επιτελεί έναν συγκεκριμένο ρόλο ακόμα και αν αυτός δεν είναι ορατός σε εμάς. Αν θα θέλαμε ωστόσο, να εξετάσουμε τη βιοποικιλότητα από καθαρά ανθρωποκεντρική σκοπιά, αδιαφορώντας για τους υπόλοιπους οργανισμούς, θα έπρεπε να κατανοήσουμε πως ακόμα και σε ένα φαινομενικά ασήμαντο φυτό μπορεί να κρύβεται το μυστικό για τη θεραπεία μιας σοβαρής ασθένειας. Στο Νευροχειρουργικό Ινστιτούτο του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων απομονώνουν ουσίες από φυτά που απαντούν στη βορειοδυτική Ελλάδα και τις δοκιμάζουν σε καρκινικά κύτταρα, στοχεύοντας στην ανεύρεση νέων χημειοθεραπευτικών φαρμάκων για τη θεραπεία των εγκεφαλικών όγκων.

Στην Ελλάδα, αλλά και σε ολόκληρη την Ευρώπη, η προστασία της βιοποικιλότητας επιτυγχάνεται με τη θέσπιση του  ευρωπαϊκού  δικτύου  προστατευόμενων  περιοχών  Natura 2000. Στο δίκτυο αυτό εντάχθηκαν οι σημαντικότερες περιοχές της Ελλάδας, στις οποίες προστατεύονται τα πολυτιμότερα είδη χλωρίδας, πανίδας και ορνιθοπανίδας καθώς και οι μεταξύ τους σχέσεις. Το Δίκτυο NATURA 2000 στη χώρα μας καλύπτει το 27,9% της χερσαίας έκτασής της. Αντίστοιχα, οι θαλάσσιες περιοχές προστασίας ανέρχονται στο 22,3%. Οι περιοχές αυτές λειτουργούν ουσιαστικά και ως τράπεζες γενετικού υλικού, τις οποίες πρέπει να προστατέψουμε αν θέλουμε να κάνουμε αναλήψεις στο μέλλον.

Μια εξαιρετική προσπάθεια ενημέρωσης του πληθυσμού που κατοικεί και δραστηριοποιείται εντός των περιοχών NATURA 2000, για την περιβαλλοντική, οικονομική αλλά και τη  κοινωνική αξία των περιοχών αυτών, γίνεται στο πλαίσιο του προγράμματος LIFE Natura2000 Value Crete. Είναι γεγονός, πως όταν ο κόσμος ενημερώνεται για την ιδιαιτερότητα και τη σημαντικότητα  μιας περιοχής, σχετικά με την άγρια ζωή που φιλοξενεί, όσο και για τα οφέλη που προσφέρει, τότε μετατρέπεται σε υπέρμαχο και προστάτη της. Καλλιεργείται το αίσθημα της υπερηφάνειας και της τύχης που έχει, να ζει σε τέτοιες περιοχές.

Ειδικά για τα δάση της Ελλάδας έχει γίνει μια αξιόλογη προσπάθεια να εκτιμηθεί με οικονομικούς όρους η αξία των υπηρεσιών που προσφέρουν. Κατ΄ εφαρμογή της παραγράφου 1 του άρθρου 6 του Ν. 998/1979 εκδόθηκε η Υ.Α. 115963/6070 για τον προσδιορισμό της αξίας δάσους. Σύμφωνα με τη παραπάνω απόφαση τα στοιχεία που συνεκτιμώνται για τον υπολογισμό της αξίας της Δασικής γης είναι:

• Η παραγωγή του ξύλου
• Η παραγωγή των μη ξυλώδων δασικών προϊόντων
• Η αξία της βόσκησης
• Η αξία του κυνηγιού
• Η αξία της αναψυχής
• Η αξία της προστασίας του περιβάλλοντος
• Η αξία της δέσμευσης του άνθρακα
• Η αξία της βιοποικιλότητας
• Η ζημίες από τις δασικέ πυρκαγιές και
• Η ζημία του εδάφους λόγω διάβρωσης

Όλοι οι παραπάνω παράγοντες ποσοτικοποιούνται και σταθμίζονται ώστε να μπορέσουμε να εκτιμήσουμε ψύχραιμα και με αντικειμενικά κριτήρια την αξία ενός δάσους. Σύμφωνα με μελέτη του Ινστιτούτου Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων η συνολική ετήσια αξία των δασών μας έφθασε τα 2,1 δισ. ευρώ, η οποία κεφαλαιοποιούμενη αντιστοιχεί σε συνολική κεφαλαιακή αξία 59,1 δισ. ευρώ για το σύνολο της χώρας. Γίνεται αντιληπτό από τα παραπάνω στοιχεία ότι εκτός της αισθητικής υποβάθμισης, η απώλεια ενός δάσους έχει και σημαντική επίπτωση στην τσέπη του κάθε πολίτη.

Προστατεύοντας τα δάση, προστατεύουμε την ίδια μας τη ζωή. Είναι επιζήμιο ο καθένας από εμάς να προσπαθεί να εκτιμήσει κατά το δοκούν και μέσω των προσωπικών του ωφελειών, τη σημαντικότητα ενός δένδρου ή ενός ζώου. Είναι επικίνδυνο  να επεμβαίνουμε αυθαίρετα και χωρίς γνώση στα δάση μας. Διότι είναι σαν να παίζουμε εκείνο το παιχνίδι με το πύργο από  ξύλινα τουβλάκια. Μπορούμε να αφαιρούμε και να μετακινούμε τουβλάκια από τη βάση χωρίς να ξέρουμε όμως, ποιο θα είναι εκείνο το τελευταίο κομμάτι, που όταν το πειράξουμε, όλο το «οικοδόμημα» θα καταρρεύσει.

————————-

1. Δημόπουλος Π., Κόκκορης Ι. & Ε. Δράκου (2017). Τεχνικός οδηγός χαρτογράφησης και αξιολόγησης των οικοσυστημάτων και των υπηρεσιών τους. Εθνικό Κέντρο Περιβάλλοντος & Αειφόρου Ανάπτυξης, 104 σελ. Αθήνα.
2. Δημόπουλος Π. (????): Η αξία της βιοποικιλότητας και η σημασία των Προστατευόμενων Περιοχών
3. Ξανθόπουλος Γ., Παλάσκας Δ., Σκουτέρη Α., Θεοδωρίδης Ν. & Κ. Αλμπάνης (????). Μεθοδολογία εκτίμησης της αξίας δασικής γης στην Ελλάδα. Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων Αποκεντρωμένη Διοίκηση Αιγαίου, Γενική Διεύθυνση Δασών και Αγροτικών Υποθέσεων.
4. Κυριακοπούλου Ν., Πλουμή Τ. & Ε. Γεωργοπούλου, (2017). Ενημερωτικός Οδηγός για τις Υπηρεσίες των Οικοσυστημάτων εντός του Δικτύου NATURA 2000 στις Ορεινές Περιοχές της Κρήτης. Ηράκλειο: Πανεπιστήμιο Κρήτης – Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Κρήτης.
5. Burkhard B. & J. Maes (Eds.) (2017) Mapping Ecosystem Services. Pensoft Publishers, Sofia, 374 pp.

————————-

Πηγή εικόνας: https://www.pexels.com/photo/ball-ball-shaped-blur-color-235615/