Οπωροφόρα Δέντρα: Παράγοντες που επηρεάζουν σημαντικά την καρπόδεση

Η παραγωγικότητα των οπωροφόρων δένδρων εξαρτάται από πολλούς παράγοντες, όπως:

• ποικιλία,
• ηλικία δένδρων,
• πυκνότητα φύτευσης και βεβαίως από
• την καρπόδεση που δεν είναι δεδομένη αλλά πιθανόν να παραλλάσσει από χρονιά σε χρονιά, από περιοχή σε περιοχή, από οπωρώνα σε οπωρώνα ή και από ποικιλία σε ποικιλία.

Η καρπόδεση ή με άλλα λόγια ο αριθμός των σχηματισθέντων καρπών σε σχέση με τον αριθμό ανθέων εκφράζεται ως % ποσοστό, είναι το άλφα και το ωμέγα της παραγωγικότητας των οπωροφόρων δένδρων και γι αυτό επιβάλλεται να διερευνώνται οι παράγοντες που την επηρεάζουν πριν την εγκατάσταση του οπωρώνα. Η επιλογή του κατάλληλου είδους και ποικιλίας για δεδομένη περιοχή είναι μεγάλης σημασίας διαδικασία προκειμένου να αποφευχθούν μελλοντικές αποτυχίες στον οπωρώνα.

Για να υπάρχει καρπόδεση πρέπει πρώτα από όλα να σχηματισθούν ανθοφόροι οφθαλμοί και άνθη

Κάθε παράγοντας που συμβάλλει:

► στον σχηματισμό περιορισμένου αριθμού ανθοφόρων οφθαλμών (καλλιεργητικές φροντίδες, κλιματολογικές συνθήκες, παρενιαυτοφορία),

►  στην καταστροφή των ανθέων (παγετός, μονίλια),

►  στην έλλειψη συμβιβαστής γύρης,

► στην μεταφορά της γύρης με τελικό αποτέλεσμα στην αδυναμία γονιμοποίησης του άνθους και σχηματισμό καρπών

επηρεάζει αρνητικά την καρπόδεση, άρα και την παραγωγικότητα των οπωροφόρων δένδρων.

Πριν την εγκατάσταση ενός οπωρώνα, θα πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη τα εξής:

• Η αντοχή των ειδών ή ποικιλιών στις χαμηλές θερμοκρασίες καθώς και η εποχή άνθησης (πρώϊμη, μεσοπρώϊμη, όψιμη)

• Το ασυμβίβαστο των ποικιλιών και η απαίτηση ή μη επικονιαστριών ποικιλιών και παρουσία μελισσών για επιτυχή γονιμοποίηση των ανθέων 

• Οι απαιτήσεις των ποικιλιών σε χαμηλές θερμοκρασίες για την διακοπή του ληθάργου των οφθαλμών των επίσης πρέπει να λαμβάνονται υπόψη.

• Οι καιρικές συνθήκες κατά την άνθηση και η ευπάθεια του είδους ή της ποικιλίας στην μονίλια πρέπει επίσης να λαμβάνεται υπόψη.

Τα περισσότερα οπωροφόρα δένδρα για να σχηματίσουν καρπούς είναι απαραίτητο τα άνθη τους να γονιμοποιηθούν έτσι ώστε να σχηματισθούν σπέρματα (εγγενής αναπαραγωγή).

Η παρθενοκαρπία, δηλαδή ο σχηματισμός καρπών χωρίς γονιμοποίηση των ανθέων, αφορά μικρό αριθμό οπωροφόρων και βεβαίως το εκμεταλλευόμαστε όταν αυτό είναι δυνατό. To σπέρμα (πυρηνόκαρπα) ή τα σπέρματα (γιγαρτόκαρπα, φράουλα, σμέουρα, βατόμουρα, σύκο , ακτινίδιο) είναι απαραίτητα για την αύξηση του καρπού.

Μερικά οπωροφόρα αντιμετωπίζουν προβλήματα στην γονιμοποίηση των ανθέων τους και αυτό οφείλεται τόσο σε γενετικά αίτια (ασυμβίβαστο, ανδροστειρότητα, πρωτανδρία), όσο και σε μη γενετικά αίτια όπως κλιματολογικές συνθήκες, μεταφορά της γύρης και άλλα.

Γενικά οι αυτογόνιμες ποικιλίες αντιμετωπίζουν ελάχιστα προβλήματα καρπόδεσης σε αντίθεση με τις σταυρεπικονιαζόμενες ποικιλίες, και για τον λόγο αυτό προτιμώνται όπου αυτό είναι δυνατό. Η φύτευση κατάλληλων επικονιαστριών ποικιλιών και η μεταφορά κυψελών στον οπωρώνα συμβάλλουν αποτελεσματικά στην υπερπήδηση του ασυμβιβάστου.

Σε ορισμένα οπωροφόρα που παρουσιάζουν το φαινόμενο της πρωτανδρίας (φιστικιά, καρυδιά, ακτινιδιά) η εφαρμογή τεχνητής επικονίασης συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση της παραγωγικότητάς των.

Σε ορισμένα οπωροφόρα (αβοκάντο ποικ. Fuerte, μανταρινεοιδές Μινεόλα) η χαραγή ή δακτυλίωση συμβάλλει θεαματικά στην αύξηση της καρπόδεσης ή στην αύξηση του καρπού (άμπελος) και κατ' επέκταση στην αύξηση της παραγωγικότητάς των.

Σε ορισμένα είδη οπωροφόρων (αχλαδιά, μηλιά, συκιά) ή ποικιλίες αυτών που αντιδρούν θετικά στους ρυθμιστές αύξησης ή φυτικές ορμόνες (γιββερελλίνες, αυξίνες, κυτοκινίνες) ή άλλες ουσίες (πολυαμίνες) και σχηματίζουν άσπερμους καρπούς εφαρμόζεται ψεκασμός με διαλύματα που περιέχουν τις ουσίες αυτές κατά την διάρκεια της άνθησης και έτσι επιτυγχάνεται ικανοποιητικό ποσοστό καρπόδεσης, αλλά οι φυτοορμόνες έχουν και παρενέργειες που δεν πρέπει να παραβλέπονται.

Παραγωγικότητα οπωροφόρων δένδρων

Στην εμπορική δενδροκομία ενδιαφέρει το οικονομικό αποτέλεσμα το οποίο εξαρτάται:

α. από την απόδοση/μονάδα επιφάνειας οπωρώνα και

β. από την τιμή πώλησης του προϊόντος

Η απόδοση /μονάδα επιφάνειας ή παραγωγικότητα εξαρτάται από

► το είδος και την ποικιλία,

► τον αριθμό δένδρων/στρέμμα,

► το φορτίο του δένδρου,

► τις καλλιεργητικές φροντίδες,

► τις κλιματικές συνθήκες και

► άλλους παράγοντες.

Το φορτίο του δένδρου εξαρτάται από την καρπόδεση, η οποία δεν είναι σταθερή αλλά ούτε και δεδομένη, καθώς και από άλλους παράγοντες ( ποικιλία, υποκείμενο, ηλικία του δένδρου, αραίωμα καρπών, καλλιεργητικές φροντίδες).

Ως καρπόδεση ορίζεται ο αριθμός των καρπών που σχηματίζεται σε ένα δένδρο σε σχέση με τον αριθμό των ανθέων και εκφράζεται ως εκατοστιαίο ποσοστό( π.χ. 0,05 - 100%) (Πίν. 1)

Πίνακας 1.

Προϋποθέσεις Καρπόδεσης 

Πίνακας 2.

Βασική προϋπόθεση σχηματισμού καρπών είναι ο σχηματισμός η διαφοροποίηση ανθοφόρων οφθαλμών. Οι ανθοφόροι οφθαλμοί, απλοί ή μικτοί, απλοί ή σύνθετοι σχηματίζονται στα καρποφόρα όργανα του δένδρου και διαφέρουν από είδος σε είδος (Πίν. 2).

Ο σχηματισμός των καρποφόρων οργάνων επηρεάζεται από το κλάδεμα, την ζωηρότητα των δένδρων, την λίπανση και ιδιαίτερα την αζωτούχο, την άρδευση και από τις άλλες καλλιεργητικές φροντίδες.
Μόνιμα καρποφόρα όργανα όπως οι ροζέτες και οι αιχμές σπάζουν εύκολα κατά την συγκομιδή των καρπών και για τον λόγο αυτό χρειάζεται προσοχή.

Μορφολογία άνθους και καρπόδεσης

Τα περισσότερα είδη φέρουν άνθη ερμαφρόδιτα ή τέλεια, ενώ άλλα είδη (δίοικα, μόνοικα δικλινή) φέρουν άνθη ατελή και αυτό είναι χαρακτηριστικό των ειδών.

Σε ορισμένες ποικιλίες ειδών όμως που κανονικά φέρουν άνθη ερμαφρόδιτα παρατηρείται ατέλεια ανθέων εξαιτίας γενετικών παραγόντων όπως η ανδροστειρότητα που παρατηρείται σε τριπλοειδείς ποικιλίες μηλιάς (Jonagold, Mutsu) και μερικές ποικιλίες ροδακινιάς (J.H.Hale, Flaminia). Η ακτινιδιά ενώ φέρει άνθη μορφολογικά ερμαφρόδιτα στην πράξη αυτά συμπεριφέρονται ως αρσενικά ή θηλυκά, άρα ατελή.

Ατέλεια ανθέων σε είδη που κανονικά φέρουν ερμαφρόδιτα άνθη μπορεί να οφείλεται σε μη γενετικά αίτια, όπως για παράδειγμα η εμφάνιση αρσενικών ανθέων στην ελιά οφείλεται σε θρεπτικά αίτια και κυρίως σε ελλιπή αζωτούχο λίπανση ή και άρδευση. Επίσης, μπορεί να οφείλεται και σε καταστροφή του υπέρου από ασθενή παγετό εξαιτίας ευαισθησίας του οργάνου αυτού στις χαμηλές θερμοκρασίες. Η ατέλεια των ανθέων εύκολα οδηγεί σε ανεπαρκή καρπόδεση και αντιμετωπίζεται ανάλογα με την περίπτωση. Στην περίπτωση της γενετικής ατέλειας των ανθέων προβλέπεται η χρήση κατάλληλων επικονιαστών ποικιλιών (ροδακινιά, μηλιά, φουντουκιά, καρυδιά) ή κατάλληλων αρσενικών κλώνων (ακτινιδιά, φιστικιά Αιγίνης). Στην περίπτωση που οφείλεται σε θρεπτικά αίτια τότε αντιμετωπίζεται με τις κατάλληλες καλλιεργητικές φροντίδες. Τέλος στην περίπτωση που οφείλεται σε παγετό αντιμετωπίζεται με τα μέτρα που ήδη έχουν αναφερθεί .

Μέλισσα και καρπόδεση

Οι δενδροκαλλιεργητές πρέπει να είναι φίλοι και σύμμαχοι των μελισσοκόμων διότι η μέλισσα επί του παρόντος είναι ο καλύτερος επικονιαστής και χωρίς αυτή θα ήταν αδύνατη η καλλιέργεια πολλών οπωροφόρων δένδρων και όχι μόνο.

Η μέλισσα δεν δείχνει την ίδια προτίμηση στα άνθη όλων των ειδών (π.χ. αχλαδιά) και επικονιάζει το 1/3 των ανθέων που επισκέπτεται.

Προστασία μελισσών 

Οι απώλειες μελισσών μπορούν να περιοριστούν αν εφαρμοστούν οι παρακάτω κανόνες:

1. Να μην εφαρμόζονται εντομοκτόνα κατά την περίοδο της άνθησης,

2. Να απομακρύνονται οι κυψέλες από τον οπωρώνα πριν αρχίσουν οι μετα-ανθητικοί ψεκασμοί,

3. Να ενημερώνονται οι μελισσοκόμοι 24 –48 ώρες πριν την εφαρμογή ψεκασμού με εντομοκτόνα,

4. Όταν είναι δυνατό ο ψεκασμός να εφαρμόζεται νωρίς το πρωί ή αργά το απόγευμα όταν οι μέλισσες δεν πετούν ,

5. Να επιλέγεται, όταν είναι εφικτό, το παρασκεύασμα με την μικρότερη δυνατή δράση εναντίον των μελισσών. Εντομοκτόνα υπό μορφή σκόνης και encapsulated είναι περισσότερο τοξικά από ότι άλλες μορφές του ιδίου παρασκευάσματος. Ψεκασμός με Βρέξιμες σκόνες έχουν μακρύτερη υπολειμματική δράση (και ως εκ τούτου περισσότερο τοξικά) από ότι ψεκασμός με συμπυκνωμένα γαλακτώματα

Να μην εφαρμόζονται σε ανοιχτά άνθη, κατ' ευθείαν πάνω στις μέλισσες ή κοντά σε κυψέλες. Να ψεκάζονται μόνο το πρωί ή αργά ο απόγευμα και μακριά από κυψέλες.

Το επάγγελμα του μελισσοκόμου όσο πάει και περιορίζεται και κατά συνέπεια και οι διαθέσιμες μέλισσες. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει η έρευνα να στραφεί και προς άλλες κατευθύνσεις, όπως εξεύρεση αποτελεσματικών τρόπων αναπαραγωγής των μοναχικών μελισσών (Οsmia cornuta, O.lignaria), που είναι περισσότερο αποτελεσματικές στην επικονίαση και σε χαμηλότερες θερμοκρασίες από ότι η γνωστή μας μέλισσα (Apis melifera).

Μερικά χρήσιμα μέτρα για την αύξηση του πληθυσμού των μοναχικών μελισσών (Osmia lignaria, Osmia cornuta) είναι η δημιουργία κατάλληλων συνθηκών αναπαραγωγής, όπως:

• φυσικοί φράκτες,

• κατασκευές κατάλληλες για τον σχηματισμό φωλεών,

• πολλαπλασιασμός σε ειδικά εκτροφεία, όπως αυτά για την αναπαραγωγή των ωφέλιμων εντόμων και άλλα.

Αντίξοες καιρικές συνθήκες κατά την άνθιση

Κάθε παράγοντας που περιορίζει την ποσότητα γύρης, όπως η υψηλή σχετική υγρασία (δεν σχάζουν οι ανθήρες) ή η βροχή, που παρασύρει την γύρη και χάνεται, επηρεάζει αρνητικά την καρπόδεση. Υπό συνθήκες υψηλής σχετικής υγρασίας παρατηρούνται προσβολές από την μονίλια ( ορισμένα είδη είναι ιδιαίτερα ευαίσθητα) και έτσι καταστρέφονται τα άνθη.

Ξηρός και θερμός άνεμος κατά την άνθηση έχει τραγικές συνέπειες στην καρπόδεση διότι στεγνώνει το στίγμα και η γύρη δεν προσκολλάται πάνω σε αυτό.

Η θερμοκρασία επηρεάζει σημαντικά την επικονίαση και γονιμοποίηση των ανθέων άρα και την καρπόδεση. Χαμηλή θερμοκρασία, κάτω των 10οC, παρατείνει την άνθηση και επί πλέον έχει αρνητικές συνέπειες στην επικονίαση των ανθέων διότι δεν πετάνε οι μέλισσες ή πετάνε αλλά σε κοντινές αποστάσεις οπότε και δεν μπορούν να επικονιάσουν τα άνθη. Η μέλισσα πετάει όταν η θερμοκρασία είναι πάνω από 10οC.

Η θερμοκρασία επηρεάζει την διάρκεια υποδεκτικότητας του στίγματος, τη βλαστικότητα της γύρης, την αύξηση του γυρεοσωλήνα καθώς και την γονιμότητα των σπερμοβλαστών.

Άριστη θερμοκρασία θεωρείται εκείνη των 15-20οC.

Η γονιμότητα των σπερμοβλαστών επηρεάζεται, εκτός από τις επικρατούσες συνθήκες θερμοκρασίας, και από την θρεπτική κατάσταση του δένδρου και ιδιαίτερα την αζωτούχο λίπανση.

Σε περιοχές με αντίξοες καιρικές συνθήκες κατά την άνθηση προτιμώνται αυτογόνιμες ποικιλίες, φυτεύονται και ειδικές επικονιάστριες ποικιλίες , ποικιλίες που παράγουν μεγάλες ποσότητες γύρης, τοποθετείται αυξημένος αριθμός κυψελών στο οπωρώνα, εφαρμόζονται ουσίες που αυξάνουν την καρπόδεση (ψεκασμός στην πλήρη άνθηση με υδατικό διάλυμα που περιέχει πολυαμίνη πουτρεσκίνη- στη μηλιά) ή φυτεύονται ποικιλίες που αντιδρούν στις φυτοορμόνες προκειμένου να σχηματίσουν καρπούς παρθενοκαρπικά (Κρυστάλλι, Confernce–ποικ. αχλαδιά).

Παρθενοκαρπία

Σχηματισμός καρπών χωρίς την γονιμοποίηση του άνθους παρατηρείται σε ελάχιστα είδη ή ποικιλίες.

Η παρθενοκαρπία μπορεί να προκληθεί από μόνη της, γενετικό χαρακτηριστικό, και ονομάζεται φυσική παρθενοκαρπία (συκιά, πορτοκαλιά Μέρλιν, ποικιλίες μανταρινιάς, μπανανέα) ή και με ψεκασμό χημικών ουσιών όπως οι φυτοορμόνες (αυξίνες, γιββερελλίνες) – οπότε γίνεται λόγος για τεχνητή παρθενοκαρπία (αχλαδιά, συκιά και μερικά άλλα είδη). Επίσης, παρθενοκαρπία προκαλείται σε ορισμένα είδη, όπως το μανταρινοεδές Μιννεόλα, στο αβοκάντο και στην άμπελο, με εφαρμογή χαραγής ή δακτυλίωσης. Το φαινόμενο της παρθενοκαρπίας οι παραγωγοί το εκμεταλλεύονται στην πράξη εφαρμόζοντας ψεκασμό με γιββερελλίνη GΑ3 (10ppm) ή GA4+GA7(Perlan ή Προμαλίνη) (0,130 % ) στην πλήρη άνθιση της αχλαδιάς όταν οι καιρικές συνθήκες είναι αντίξοες και δεν ευνοούν την επίτευξη ικανοποιητικής καρπόδεσης, αν και πολλοί παραγωγοί εφαρμόζουν ψεκασμό ακόμη και όταν δεν υπάρχει λόγος. Στη γιββερελλίνη αντιδρούν μερικές ποικιλίες αχλαδιάς και αυτές είναι η Τσακώνικη ή Κρυστάλλι, η William, η Conference, Α. Fetel και μερικές άλλες που δεν καλλιεργούνται στην Ελλάδα.

Mία παρενέργεια της υπερβολικής χρήσης γιββερελλινών στην αχλαδιά και στη μηλιά είναι η αδυναμία σχηματισμού ανθοφόρων οφθαλμών διότι το δένδρο περνάει σε κατάσταση νεανικότητας. Η κατάσταση αυτή μπορεί να αναστραφεί με την εφαρμογή κλαδέματος των ριζών και ταυτόχρονη εφαρμογή του επιβραδυντήρα Regalis(Prohexadinione Ca).

Η ικανοποιητική καρπόδεση είναι βασική προϋπόθεση επιτυχίας μιας δενδροκομικής εκμετάλλευσης και για τον λόγο αυτό πρέπει ο δενδροκαλλιεργητής να λαμβάνει υπόψη όλες τις διαθέσιμες πληροφορίες πριν την εγκατάσταση του οπωρώνα, προκειμένου να αποφύγει μελλοντικά λάθη που κοστίζουν ακριβά.

Από την άλλη πλευρά, θα πρέπει τα προβλήματα καρπόδεσης (και όχι μόνο) να ερευνώνται από τα Ερευνητικά Ιδρύματα για να βρίσκονται λύσεις; οι λύσεις δεν έρχονται από το πουθενά, αυτές προκύπτουν από την έρευνα, την παρατήρηση και την συνεργασία των Ερευνητικών Ιδρυμάτων, των Γεωπόνων εφαρμοστών και των Οργανώσεων των παραγωγών.

Βιβλιογραφια

Atherton, J. Manipulation of flowering, Butterworths, p.438
Hoad, G. Hormonal regulation of fruit-bud formation in fruit trees. Acta Horticulturae 149 : 13-23
Monselise, S. Handbook of fruit set and development, CRC Press, p568
Westwood, M. Temperate zone pomology, W.H. Freeman and Company, p.428
Wright, C. Manipulation of fruiting, Butterwoths, p.414
Βασιλακάκη, Μ. 1987. Παράγοντες που επηρεάζουν την καρπόδεση των οπωροφόρων δένδρων. Πρακτικά Ελλ. Ετ. Επιστ. Οπωροκηπευτικών, Τόμος 2:33-58
Βασιλακάκη, Μ. Γεν. και Ειδική Δενδροκομία, Εκδόσεις Δ. Γαρταγάνη, σελ.757
Υφαντίδη, Μ. Μελισσοκομία, Επιστήμη και Εφαρμογή, Θεσσαλονίκη 1991
Prive, J. P., Cline, J. A. and Fava, E. 2006. Influence of prohexadione calcium (Apogee) on shoot growth of non-bearing mature apple trees in two different growing regions. Can. J. Plant Sci. 86: 227-233

blog.farmacon.gr

.