Οδηγός καλλιέργειας καπνού - Λίπανση καπνού

Σκοπός της λίπανσης

Η λίπανση γίνεται για να έχει ο καπνός στη διάθεση του κάθε ένα από τα απαραίτητα θρεπτικά στοιχεία στην κατάλληλη ποσότητα, στην πιο αποτελεσματική μορφή, στον κατάλληλο χρόνο και τόπο, με το χαμηλότερο κόστος, έχοντας ως κύριο στόχο την καλύτερη απόδοση και ποιότητα του καπνού.

Με αυτή παρέχουμε στο φυτό άζωτο, φώσφορο και κάλιο σε όλες τις περιπτώσεις και σε ορισμένες περιοχές επιπλέονμαγνήσιο (Αγρίνιο, Τιθορέα, Στίβος, Σταυρούπολη) και βόριο ( Σταυρούπολη, Αγρίνιο). Πιο θρεπτικό στοιχείο και πόσο από το καθένα χρειάζεται να προσθέσουμε θα μας δείξει η ανάλυση του εδάφους η οποία πρέπει να γίνεται πριν αποφασίσουμε τι λίπανση θα κάνουμε.

Θρεπτικά στοιχεία και ποιότητα-απόδοση καπνού

Άζωτο. Η αζωτούχος λίπανση επηρεάζει σημαντικά την απόδοση, μέγεθος των φύλλων, τη δομή (λεπτότερο), χρωματισμό (σκουρότερο), ωρίμανση (καθυστερεί), την καυσιμότητα, τη χημική σύσταση (νικοτίνη, ανάγοντα σάκχαρα, κ.τ.λ.) καθώς και τη γεύση και το άρωμα του καπνού (Πιν. 1).

Όμως η άριστη ποιότητα και η ποσότητα του εμπορεύσιμου καπνού αυξάνονται μέχρι ενός σημείου από το οποίο και μετά όσο περισσότερο Ν προσθέτουμε τόσο η ποιότητα πέφτει και η εμπορική αξία του καπνού μειώνεται.

Πίνακας 1

Ενεργό βάθος ριζοστρώματος
(effective rooting depth), cm γεωργικών καλλιεργειών (NRCS, 2013)

Γενικά, σήμερα είναι παραδεκτό πως για παραγωγή της επιθυμητής ποιότητας καπνού το διαθέσιμο στο έδαφος και προσλαμβανόμενο από τα φυτά καπνού Ν πρέπει να ελαττώνεται παράλληλα με την αύξηση-ανάπτυξη του καπνού και σχεδόν να μηδενίζεται λίγο πριν την έναρξη της συλλογής. Οι καπνοπαραγωγοί και ιδίως των Virginia γνωρίζουν καλά ότι όπου περισσεύει το Ν το κεντρικό νεύρο των φύλλων αργεί πολύ να ξηραθεί και παραμένει πράσινο. 
Η έρευνα έχει δείξει ότι σε όλους τους τύπους καπνού η αύξηση-ανάπτυξη και η ποιότητα του καπνού (και ιδίως η καπνιστική) είναι καλύτερη όταν το μισό και παραπάνω από το προστιθέμενο Ν είναι νιτρικό παρά αμμωνιακό ή ουρία.

Φώσφορος. Η σημασία του P στον καπνό είναι σημαντική στα πρώτα στάδια ανάπτυξης του, 25-50 μέρες μετά τη μεταφύτευση, όταν η θερμοκρασία του εδάφους είναι χαμηλή και το ριζικό σύστημα του καπνού περιορισμένο. Επίσης σε εδάφη με υψηλή περιεκτικότητα σε ασβέστιο. Η έλλειψη Ρ σε όλες αυτές τις περιπτώσεις εμποδίζει τα φυτά να μεγαλώνουν κανονικά, (πολύ αργή ανάπτυξη των φυτών), καθυστερεί την ωρίμανση των φύλλων, τα οποία γίνονται στενότερα από τα κανονικά, είναι σκούρα πράσινα στο χωράφι, σκούρα καφέ ή πρασινωπά και χωρίς στιλπνότητα μετά την αποξήρανση. Αυξημένη λίπανση με Ρ (όπως και με Κ) συντελεί στον περιορισμό των δυσμενών επιδράσεων της περίσσειας Νούχου λίπανσης στον καπνό.

Κάλιο. Η μεγάλη σημασία του καλίου για τον καπνό αποδεικνύεται από το ότι το κάλιο προσλαμβάνεται από τον καπνό σε πολύ μεγαλύτερες ποσότητες συγκριτικά με οποιοδήποτε άλλο θρεπτικό στοιχείο (Πιν.2) και από το γεγονός ότι η καλιούχος λίπανση και μάλιστα ισχυρή εφαρμόζεται σε όλες τις χώρες που καλλιεργούν καπνό. Γι αυτό ο καπνός είναι γνωστός ως καλιόφιλο φυτό και μάλιστα τα Ανατολικά και τα Virginia. Γενικά, όσο περισσότερο κάλιο έχει το καπνόφυλλο τόσο καλύτερη είναι η ποιότητά του. Η έρευνα έδειξε ότι υπάρχει θετική συσχέτιση μεταξύ της περιεκτικότητας του καπνού σε κάλιο και της καυσιμότητας (Πιν.1) της λεπτότητας, ελαστικότητας και χρωματισμού του φύλλου, της αντοχής του καπνού στην ξηρασία και της αύξησης-ανάπτυξης του ριζικού συστήματος του καπνού. .Πολυετή πειράματα στη χώρα μας από το Κ.Ι.Ε. έδειξαν ότι 12-24 μονάδες Κ2Ο/στρέμμα, ανάλογα με τον τύπο του καπνού, ικανοποιούν τις ανάγκες του καπνού για οικονομικές αποδόσεις και την επιθυμητή ποιότητα.

Έχει βρεθεί ότι το 50-80% του Ν και Κ χρησιμοποιείται από τον καπνό έως την 7η εβδομάδα μετά τη μεταφύτευση

Πίνακας 2

Θρεπτικά στοιχεία σε kg, που παίρνει ο καπνός από ένα στρέμμα
(Υπολογισμοί: Π. Λόλας)

Μαγνήσιο. Είναι απαραίτητο για να μεγαλώσει κανονικά ο καπνός. Στην Ελλάδα μέχρι τώρα βρέθηκε ότι χρειάζεται να γίνεται λίπανση με Mg στο Αγρίνιο (όχι σε όλα τα χωράφια) και σε λίγα χωράφια στη Λαμία. Αντιμετωπίζεται με χρήση λιπασμάτων που περιέχουν Mg ή με εφαρμογή δολομίτη (150-200 kg/Στρ.).

Μικροστοιχεία. Από τα μικροστοιχεία (B, Fe, Zn, Mn, Cu, Cl) πρόβλημα μπορεί να είναι το βόριο-B, το μαγγάνιο-Mn και το χλώριο –Cl. Έλλειψη B έχει παρατηρηθεί σε χωράφια στη Σταυρούπολη, Κατερίνη και Αγρίνιο. Αντιμετωπίζεται με προσθήκη βόρακα (1-2 kg .Στρ) πριν τη μεταφύτευση, ή με ψεκασμό του καπνού με διάλυμα 0,2% βόρακα. Το Mn αποτελεί πρόβλημα σε όξινα εδάφη όπου με την μεγαλύτερη διαθεσιμότητα του προκαλεί τοξικότητα και σημαντική μείωση στην απόδοση και ποιότητα του ξηρού καπνού. Αντιμετωπίζεται με ασβέστωση του εδάφους (αύξηση pH). To Cl, όπως το Mn, βρίσκεται σε υψηλή συγκέντρωση σε κάποια χωράφια ή νερά ποτίσματος (πάνω από 20-25 mg/L) και ο καπνός σε αυτές τις περιπτώσεις δεν έχει καλό χρώμα, ούτε καυσιμότητα και κάπνισμα. 

Εποχή λίπανσης

Βασική

Έχει βρεθεί ότι η καλύτερη εποχή εφαρμογής των λιπασμάτων της βασικής λίπανσης είναι 2-8 μέρες πριν την μεταφύτευση. Στα Ανατολικά καπνά και τα Virginia εφαρμόζεται όλη η ποσότητα των λιπασμάτων, ενώ στα Burley το 60% του Ν και όλος ο φωσφόρος και το κάλιο.

Επιφανειακή λίπανση

Συμβουλεύεται και γίνεται στα καπνά Burley μόνο με Ν, το υπόλοιπο 40% από τις συνολικές ανάγκες του, αφού το 60% εφαρμόστηκε στη βασική λίπανση. Η επιφανειακή αυτή λίπανση μοιράζεται σε δύο δόσεις στο 1ο και 2ο σκάλισμα. Στην Ελλάδα στις περισσότερες άλλες περιπτώσεις (Ανατολικά καπνά και Virginia) η επιφανειακή λίπανση πρέπει να αποφεύγεται, εκτός εάν δεν έγινε βασική λίπανση, ή αυτή ήταν ανεπαρκής, ή τα φυτά είναι αδύνατα, κιτρινιάρικα και καθυστερούν στην αύξηση. Τότε είναι ανάγκη να γίνει επιφανειακή λίπανση, στις 30-40 μέρες το αργότερο από τη μεταφύτευση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί .νιτρική αμμωνία, νιτρικό κάλιο ή θειικό καλιομαγνήσιο. Στην περιοχή Σταυρούπολης αρκετά χωράφια είναι πολύ αμμώδη και σε αυτά χρειάζεται παρακολούθηση της αύξησης του καπνού Virginia γιατί ορισμένες χρονιές με πολλές βροχοπτώσεις γίνεται έκπλυση λιπάσματος και πρέπει να γίνει επιφανειακή λίπανση. Σε αυτές τις περιπτώσεις επιβάλλεται μικρή επιφανειακή λίπανση με 3-5 κιλά νιτρική αμμωνία το στρέμμα καθώς και θειικό (5-8 κιλά), ή νιτρικό κάλιο (8-10 κιλά), ή καλιομαγνήσιο (10-15 κιλά /Στρ.).

Τρόπος εφαρμογής λιπασμάτων

Στη βασική λίπανση τα λιπάσματα διασκορπίζονται στο χωράφι ομοιόμορφα σε όλη την επιφάνεια με λιπασματοδιανομέα 2-8 μέρες το πολύ πριν τη μεταφύτευση. Στη συνέχεια ενσωματώνονται σε βάθος 10-15 εκ. με φρέζα ή καλλιεργητή. Στην επιφανειακή λίπανση .τα λιπάσματα ρίχνονται μηχανικά (ή με το χέρι) μεταξύ των γραμμών και ακολουθεί σκάλισμα για ενσωμάτωση τους και μετά πότισμα. 

Συμβουλευτική λίπανση καπνού

Πόσο λίπασμα θα ρίξει κάποιος στο χωράφι του αυτό εξαρτάται από το πόσο γερό είναι το χωράφι. Η γονιμότητα του χωραφιού μπορεί να εκτιμηθεί με εδαφολογική ανάλυση η οποία επιβάλλεται να γίνεται τουλάχιστον κάθε τρία χρόνια για κάθε χωράφι. Στα Ανατολικά καπνά και στα Virginia πάντα πρέπει να ξέρουμε τι καλλιέργεια είχε το χωράφι την προηγούμενη χρονιά και πόσο λίπασμα είχε χρησιμοποιηθεί. Τα πειράματα από το Κ.Ι.Ε. για πολλά χρόνια σε όλη την Ελλάδα έχουν δείξει τι λίπανση πρέπει να γίνεται ανάλογα με τον τύπο καπνού Ανατολικά (Πίν. 3), Virginia (Πίν. 4), η Burley (Πίν. 5) και τη γονιμότητα του χωραφιού. Η λίπανση μπορεί να γίνεται με απλά ή σύνθετα λιπάσματα (Πίν.6). Με τα απλά λιπάσματα ρίχνουμε ακριβώς τις μονάδες που θέλουμε. Όταν χρησιμοποιούμε σύνθετα λιπάσματα π.χ. 11-15-15 κ.α. χρειάζεται να συμπληρώσουμε το κάλιο με θειικό, ή νιτρικό, ή καλιομαγνήσιο όπως φαίνεται στον Πίν.6.

Πίνακας 3

Συμβουλευτική λίπανση Ανατολικών καπνών
(Πηγή: Πεπραγμένα ΚΙΕ 1970-2000)

Πίνακας 4

Συμβουλευτική λίπανση καπνών Virginia καπνών
(Πηγή: Λόλας Π. 1994. Οδηγός καλλιέργειας Virginia)

Πίνακας 5

Συμβουλευτική λίπανση Burley
(Πειράματα: Β. Μυλωνάς)

Πίνακας 6

Πόσα κιλά λίπασμα χρειάζονται από κάθε λίπασμα ανάλογα με τη συμβουλευτική λίπανση
(Υπολογισμοί: Π. Λόλας)

Τι προσέχουμε

Να γίνεται εδαφοανάλυση πριν αποφασιστεί η λίπανση και τουλάχιστον ανά 3 χρόνια. Όπως φαίνεται στον Πίν. 7 υπάρχουν σε όλη την Ελλάδα πολλά εδάφη όξινα, άλλα φτωχά σε P και άλλα σε Κ. Τα κριτικά επίπεδα στο έδαφος – συγκέντρωση κάτω από την οποία πρέπει να γίνει λίπανση - για διάφορα θρεπτικά συστατικά του καπνού φαίνονται στον Πίν. 8.

Πίνακας 7

Θρεπτική κατάσταση καπνικών εδαφών στην Ελλάδα
(Στοιχεία: Β. Μυλωνάς, Επεξεργασία: Π, Λόλας)

Πίνακας 8

Κριτικά επίπεδα θρεπτικών στοιχείων για τον καπνό στο έδαφος
(Υπολογισμοί: Π. Λόλας)

• Στη βασική λίπανση το 25-50% του Ν πρέπει να είναι σε νιτρική μορφή.
• Να αποφεύγεται να δίνεται όλο το Ν σε μορφή ουρίας, ιδίως στα Ανατολικά καπνά και τα Virginia
• Να μην χρησιμοποιούνται λιπάσματα με πολύ χλώριο (π.χ. KCl), ή να χρησιμοποιούνται σε μικρές ποσότητες και όχι κάθε χρόνο στο ίδιο χωράφι.
• Σε όξινα εδάφη (Πίν. 7) να χρησιμοποιείται Νούχο λίπασμα σε ασβεστούχο μορφή.
• Στα Ανατολικά καπνά και στα Virginia το Ν στο έδαφος πρέπει να ελαττώνεται παράλληλα με την αύξηση-ανάπτυξη του καπνού και σχεδόν να μηδενίζεται λίγο πριν την έναρξη της συλλογής.

Η διαφυλλική λίπανση δεν είναι αποτελεσματική, έχει κόστος ανά λιπαντική μονάδα πολύ μεγαλύτερο από την από το έδαφος και μπορεί να προκαλέσει φυτοτοξικότητα. Για αυτούς τους λόγους μόνο σε ειδικές περιπτώσεις μπορεί να δικαιολογείται Για παράδειγμα κάνουμε διαφυλλική λίπανση σε αντίξοες συνθήκες για το ριζικό σύστημα όπως χαμηλές θερμοκρασίες, περιορισμένο ριζικό σύστημα από αρρώστιες, τροφοπενίες μικροστοιχείων, π.χ. Β.

Η σωστή λίπανση δίνει την επιθυμητή απόδοση με ποιότητα και εύκολη –κανονική αποξήρανση του καπνού. σε συνδυασμό με χαμηλό κόστος.

Σχήμα 1. 

Ο καπνός παίρνει τα 16 απαραίτητα στοιχεία από το νερό το οξυγόνο και υδρογόνο, από τον αέρα το οξυγόνο, το άζωτο και τον άνθρακα και τα υπόλοιπα από το έδαφος