Η παγκόσμια παραγωγή σκληρού σίτου ανέρχεται στους 35,3 εκατομμύρια τόνους εκ των οποίων τα 8,6 εκατομμύρια (24%) παράγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση των 27 μελών. Στην Ευρώπη οι μεγαλύτεροι παραγωγοί είναι η Ιταλία (3,9 εκατ.), η Γαλλία (2,5 εκατ.), η Ελλάδα (0,9 εκατ.) και η Ισπανία (0,8 εκατ.) τόνοι.
Εκτός Ευρώπης, μεγάλοι στην παραγωγή σκληρού σιταριού είναι ο Καναδάς (3 εκατ.), οι ΗΠΑ (3 εκατ.), η Τουρκία (2,9 εκατ.), η Αλγερία (2,4 εκατ.) και η Αυστραλία (0,6 εκατ.) τόνοι. Ο μεγαλύτερος εισαγωγέας σκληρού σίτου στον κόσμο είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση (2,3 εκατ. τόνοι), και οι χώρες της Βορείου Αφρικής όπως Αλγερία, Τυνησία, Λιβύη, Μαρόκο, που το χρησιμοποιούν για παρασκευή κους-κους (η Αλγερία εισάγει 1,4 εκατ. τόνους).
Ο μεγαλύτερος εισαγωγέας στην Ευρώπη είναι η Ιταλία, η οποία χοντρικά εισάγει περίπου 460 χιλιάδες τόνους από τη Γαλλία, 170 από την Ελλάδα και 51 από την Ισπανία. Επιπρόσθετα, εισάγει τουλάχιστον ένα εκατομμύριο τόνους από χώρες εκτός Ευρώπης και ιδιαίτερα από τον Καναδά και την Αυστραλία. Το καναδέζικο, το αυστραλέζικο και το σιτάρι προέλευσης Αριζόνας και Καλιφόρνιας, θεωρούνται πολύ υψηλής ποιότητας, πληρώνονται πολύ ακριβά από τους Ιταλούς και χρησιμοποιούνται για τη βελτίωση της περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη και χρώμα άλλων κατωτέρων ποιοτήτων.
Από τα παραπάνω καταλαβαίνουμε πως ο στόχος του Έλληνα παραγωγού στο σκληρό σιτάρι θα πρέπει να είναι πάνω από όλα η ποιότητα, μιας και το σιτάρι υψηλής ποιότητας πληρώνεται πολύ πιο ακριβά και είναι δύσκολο να έρθει στην Ευρώπη από Καναδά, Αυστραλία και Αμερική.
Παράγοντες ποιότητας
Εικόνα 1: Διασταυρώσεις
Ο σπόρος αποτελείται από το ενδοσπέρμιο από το οποίο παράγεται το σιμιγδάλι, το έμβρυο (φύτρο) και διάφορες στρώσεις που αποτελούν το κάλυμμα του σπόρου. Το φύτρο και το κάλυμμα απομακρύνονται κατά την άλεση για να παραχθεί το σιμιγδάλι. Όσο πιο σκληρός (υαλώδης) είναι ο σπόρος τόσο πιο καλύτερα θα διαχωριστεί το ενδοσπέρμιο από τα άλλα συστατικά και θα παραχθεί προϊόν υψηλής καθαρότητας. Επίσης, το ενδοσπέρμιο περιέχει κόκκους αμύλου και πρωτεΐνη. Κατά τη ζύμωση για παραγωγή ζυμαρικών, η πρωτεΐνη βοηθάει την συγκράτηση των κόκκων του αμύλου για να τους δοθεί το γνωστό σχήμα των ζυμαρικών, όπως για παράδειγμα το τσιμέντο, τους κόκκους άμμου για να σχηματιστεί το μπετόν. Σιτάρια με υψηλή πρωτεΐνη δίνουν ζυμαρικά μεγάλης σταθερότητας στην υψηλή θερμοκρασία.
Πιο αναλυτικά έξι είναι οι παράμετροι που καθορίζουν την ποιότητα του σκληρού σιταριού:
-
Μέγεθος και σχήμα του σπόρου
Το σκληρό υψηλής ποιότητας σιτάρι θα πρέπει να έχει με- γάλους σπόρους και με λεία επιφάνεια χωρίς χαρακώσεις για μεγάλη απόδοση και καθαρότητα σιμιγδαλιού κατά την άλεση.
-
Ανοχή στην υποβάθμιση πριν τη συγκομιδή
Ο υγρός και θερμός καιρός πριν τη συγκομιδή αυξάνει το ποσοστό των μαλακών λευκών σπόρων με αποτέλεσμα να μειώνεται η πρωτεΐνη που συγκρατεί τους αμυλόκοκους και να χειροτερεύει η ποιότητα και καθαρότητα του σιμιγδαλιού.
Οι σπόροι μπορούν να αναπτύξουν μαύρα επιφανειακά στίγματα μετά από βροχές πριν από τη συγκομιδή, που υποβαθμίζουν την εμφάνιση των ζυμαρικών. Το υψηλής ποιότητας σιτάρι δεν πρέπει να έχει πάνω από 3% ενώ η μέτρια ποιότητα 3-5% μαύρα στίγματα.
Μερικοί σπόροι ζιζανίων δύσκολα απομακρύνονται από το σιτάρι με αποτέλεσμα να δημιουργούν τεράστιο πρόβλημα στην ποιότητα του σιμιγδαλιού.
-
Πρωτεΐνη και ποιότητα πρωτεΐνης
Το σιτάρι υψηλής ποιότητας πρέπει να έχει πρωτεΐνη πάνω από 13% (υαλώδη >90%), το μέτριας ποιότητας 13-11,5% (υαλώδη 80-89%) και το χαμηλής ποιότητας 11,5-10%. Σιτάρι με πρωτεΐνη χαμηλότερη από 10% πάει συνήθως για ζωοτροφή. Οι ανώτερες ποιοτικά ποικιλίες δίνουν ζύ- μη με μεγάλη δύναμη και ανοχή στη θερμοκρασία και τις διάφορες μεταχειρίσεις. Το ποσοστό πρωτεΐνης εξαρτάται κυρίως από την ποικιλία και την αζωτούχο λίπανση.
Προτιμάται λαμπερό κίτρινο χρώμα, το οποίο δημιουργεί μια ευχάριστη εικόνα μετά το βράσιμο των ζυμαρικών.
Εικόνα 2: Αγρός αξιολόγησης νέων ποικιλιών
Καλλιεργητική τεχνική
Ο στόχος του παραγωγού θα πρέπει να είναι ένα σιτάρι με πρωτεΐνη πάνω από 13% (υαλώδη πάνω από 90%), με πολύ μικρό ποσοστό από μαύρα στίγματα (<3%) και έντονο κίτρινο χρώμα. Αυτοί οι στόχοι μπορούν να επιτευχθούν εκτός των άλλων με την κατάλληλη σε ποσότητα και ιδιαίτερα το χρόνο εφαρμογή του αζώτου. Σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα, για παραγωγή υψηλής ποιότητας ζυμαρικών, οι αζωτούχες λιπάνσεις στο σκληρό σιτάρι θα μπορούσαν να προσδιοριστούν όπως παρακάτω:
Αζωτούχος λίπανση
Α. Οι δόσεις αζώτου εκτιμούνται σύμφωνα με την αναμενόμενη απόδοση (πίνακας 1).
Β. Το άζωτο που πιθανόν θα απομείνει στο έδαφος από την προηγούμενη καλλιέργεια μπορεί να είναι όπως στον πίνακα 2 (εάν έχουμε λιπάνει κανονικά).
Γ. Η κατανομή των εφαρμογών αζώτου είναι πολύ σημαντική.
Για άριστα αποτελέσματα προτείνονται τρεις εφαρμογές αζώτου.
Στην 1η τοποθετείται το 25% του αζώτου από τη σπορά ή και έως το 3ο φύλλο,
στη 2η το 50% από το τέλος του αδελφώματος έως την έναρξη του καλαμώματος,
στην 3η το υπόλοιπο 25% από το 2ο γόνατο του καλαμώματος και εφόσον υπάρχει επάρκεια νερού έως και λίγο πριν το ξεστάχυασμα (στάδιο “γκούσας”). Η 3η εφαρμογή είναι πολύ σημαντική για την αύξηση της πρωτεΐνης σε ποσοστό πάνω από 13% για την παραγωγή σιταριού εξαιρετικής ποιότητας.
Αυτές οι λιπάνσεις προτείνονται με τη χρήση παραδοσιακών λιπασμάτων μιας και τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί και λιπάσματα αργής αποδέσμευσης ή απελευθέρωσης που έχουν διαφορετική συμπεριφορά. Πάντως κατά την 1η εφαρμογή προτιμούνται αμμωνιακά λιπάσματα ή ουρία που έχουν αργή δράση, ενώ στη 2η και ιδιαίτερα στην 3η προτιμώνται λιπάσματα γρήγορης απελευθέρωσης όπως είναι τα νιτρικά.
Προσοχή απαιτείται σε πολύ γόνιμα και υγρά χωράφια, να μην υπάρξει πλάγιασμα (σε αυτό βοηθάει και η σπαστή λίπανση).
| Πίνακας 1. Αναμενόμενη απόδοση και ανάγκες σε άζωτο |
| Κιλά / στρέμμα |
Άζωτο μονάδες / στρέμμα |
| 300 |
9 |
| 400 |
12 |
| 500 |
15 |
| 600 |
18 |
| Πίνακας 2. Πιθανά υπολείμματα αζώτου από την προηγούμενη καλλιέργεια |
| Καλλιέργεια |
Άζωτο μονάδες/ στρέμμα |
| Τεύτλα |
5 |
| Καλαμπόκι |
2 |
| Μηδική |
8 |
| Τομάτα Βιομηχανική |
5 |
| Πατάτα |
5 |
Σπόρος σποράς
Πρέπει να χρησιμοποιείται πιστοποιημένος καθαρός σπόρος χωρίς μαλακά ή κριθάρια με υψηλή ποικιλιακή καθαρότητα και υψηλή φυτρωτική ικανότητα >90%. Αν και οι παρούσες ποικιλίες είναι ανεκτικές σε προσβολή από άνθρακες, επικαλυπτικά μυκητοκτόνα σπόρου προσφέρουν προστασία από ασθένειες εδάφους που προκαλούν τήξεις φυταρίων.
Εποχή σποράς
Οι καλύτερες αποδόσεις παίρνονται όταν η σπορά γίνει από το Νοέμβριο (α’ & β’ 10ήμερο). Η άριστη ημερομηνία σποράς εξαρτάται από την ποικιλία και τις κλιματικές συν- θήκες της περιοχής. Η κρίσιμη περίοδος για το σιτάρι είναι η ανθοφορία έως και το στάδιο γεμίσματος του σπόρου.
Εάν η σπορά γίνει πολύ νωρίς, τότε σε περιοχές με όψιμους παγετούς μπορεί να υπάρξουν ζημίες, ενώ εάν γίνει αργά τότε δε θα έχουμε καλή γονιμοποίηση και γέμισμα από τις υψηλές θερμοκρασίες ή την έλλειψη νερού. Επίσης σε πολύ πρώιμη καλλιέργεια πιθανόν να έχουμε υποβάθμιση από βροχή κοντά στη συγκομιδή. Η σπορά δύο - τριών ποικιλιών με διαφορετικούς κύκλους είναι μια άριστη τακτική για τη μείωση του ρίσκου.
Με αυτή την τακτική πάντα θα έχουμε σταθερή παραγωγή μιας και είναι αδύνατον όλες οι ποικιλίες να συμπέσουν σε δύσκολες συνθήκες γονιμοποίησης, γεμίσματος σπόρου ή συγκομιδής.
Σπορά
Η ποσότητα του σπόρου εξαρτάται εκτός των άλλων και από το μέγεθος του σπόρου. Για διαφορετικές πυκνότητες 350 και 400 σπόροι ανά τετραγωνικό μέτρο υπολογίζονται και τα κιλά ανά στρέμμα. Για παράδειγμα, εάν η φυτρωτικότητα είναι τουλάχιστον 90%, το βάρος των 1000 σπόρων της σπορομερίδας είναι 44 γρ. και η πυκνότητα είναι 400 φυτρωμένοι σπόροι τότε χρειάζεται να σπείρουμε 19,6 κιλά/ στρέμμα. Προσοχή συνεπώς στο βάρος των 1000 σπόρων της κάθε ποικιλίας για να έχουμε την άριστη πυκνότητα σποράς. Ο επιπλέον σπόρος είναι ένα κόστος και θα πρέπει να συνυπολογίζεται μαζί με τα άλλα κόστη.
| Φυτρωτικότητα 90% |
Βάρος 1000 σπόρων γραμμάρια |
| 44 |
45 |
46 |
47 |
48 |
49 |
50 |
| 350 σπόροι φυτρ./μ2 |
17.1 |
17.5 |
17.9 |
18.3 |
18.7 |
19.1 |
19.4 |
| 400 σπόροι φυτρ./μ2 |
19.6 |
20.0 |
20.4 |
20.9 |
21.3 |
21.8 |
22.2 |
Η πυκνότητα σποράς είναι ένα καλό εργαλείο για να μειωθεί το ρίσκο των χαμηλών αποδόσεων. Σε υψηλή πυκνότητα τα φυτά παράγουν λιγότερα αδέλφια ενώ σε σπορές με χαμηλή πυκνότητα τα φυτά παράγουν πολλά αδέλφια. Οι χαμηλές όμως πυκνότητες έχουν υψηλότερη ρυθμιστική ικανότητα στις αλλαγές των καιρικών συνθηκών. Για παράδειγμα, εάν υπάρχει έλλειψη νερού θα βγουν λιγότερα αδέλφια και τα φυτά θα είναι πιο ανεκτικά στην ξηρασία, ενώ εάν έχουμε πολλές βροχές ή άρδευση, θα βγουν πολλά αδέλφια και θα επιτευχθεί υψηλή απόδοση. Επίσης σε πιο αραιή σπορά, τα αδέλφια θα είναι πιο όψιμα άρα και οι στάχεις θα έχουν μακρύτερη περίοδο γονιμοποίησης και γεμίσματος, άρα οι αποδόσεις θα είναι πιο σταθερές μιας και οι πιθανότητες να συμπέσουν σε άσχημες συνθήκες είναι μικρότερες. Επίσης στις αραιές σπορές, οι διαφορετικές ημερομηνίες ωρίμασης των στάχεων συνήθως δεν αποτελούν μεγάλο πρόβλημα μιας και οι ημέρες είναι λίγες και η συγκομιδή δεν καθυστερεί σημαντικά. Υψηλές πυκνότητες αποδίδουν σε υψηλοαποδοτκά χωράφια και σε όψιμες σπορές με χαμηλές θερμοκρασίες.
Τέλος το βάθος σποράς είναι μια σημαντική παράμετρος επιτυχίας που παραβλέπεται. Πειραματικά δεδομένα αποδεικνύουν πως οι υψηλότερες αποδόσεις και ποιότητα επιταχύνονται όταν οι σπορές γίνονται σχετικά βαθιά, σε 3-8 εκατοστά βάθος. Αυτό οφείλεται στο ότι το φυτό αποκτά βαθύ ριζικό σύστημα και είναι πιο ανθεκτικό στο πλάγιασμα, οπότε μπορεί να αντιδρά καλύτερα στην αζωτούχο λίπανση και να παράγει περισσότερη πρωτεΐνη. Η βαθύτερη σπορά βέβαια θα πρέπει να συνοδεύεται και από σπόρο υψηλής ευρωστίας, διαφορετικά θα έχουμε αραιή φυτεία. Επίσης σε εδάφη κακής δομής με πρόβλημα κρούστας πρέπει να αποφεύγεται.
Έλεγχος ζιζανίων
Ένας καλός έλεγχος των ζιζανίων αυξάνει τις αποδόσεις και ελαχιστοποιεί την επιμόλυνση του σιμιγδαλιού με ξένες ύλες. Η χρήση των ζιζανιοκτόνων πρέπει να γίνεται με προσοχή έτσι ώστε να αποφεύγονται τοξικότητες καθώς και επιμολύνσεις του προϊόντος από μη εγκεκριμένα σκευάσματα.
Συγκομιδή και αποθήκευση
Η συγκομιδή πρέπει να γίνεται την κατάλληλη περίοδο όταν οι σπόροι είναι ώριμοι με χαμηλή υγρασία <13%. Προσοχή χρειάζεται κατά τη συγκομιδή να μη σπάνε ή να ραγίζουν οι σπόροι, επειδή είναι πολύ ευαίσθητοι λόγου του υψηλού υαλώδους, ειδικά αυτοί με υψηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνη. Κανονικά το σκληρό θα πρέπει να συγκεντρώνεται σε επαγγελματικές αποθήκες αμέσως μετά τη συγκομιδή που να διασφαλίζουν καλό αερισμό και έλεγχο της θερμοκρασίας ( <15oC ). Τα έντομα των αποθηκών προσελκύονται από υψηλές θερμοκρασίες και υγρασία ενώ οι σπόροι μαλακώνουν σε τέτοιες συνθήκες και προσβάλλονται ευκολότερα. Οι επεμβάσεις με εντομοκτόνες ουσίες στις αποθήκες πρέπει να μην προκαλούν επιμόλυνση του σπόρου με ανεπιθύμητα υπολείμματα πάνω από τα επιτρεπτά όρια.
Πηγή
