Μπορεί η κρίση της πανδημίας να γίνει η μεγαλύτερη ευκαιρία για άρση των ανισοτήτων;

Στο μέσω του 14ου αιώνα η Μαύρη Πανώλη, που εξόντωσε περίπου το 1/3 του πληθυσμού της Ευρώπης, επιτάχυνε το "σπάσιμο" της φεουδαρχικής δομής της κοινωνικής ιεραρχίας σε εκπληκτικό βαθμό, καθώς περιόρισε μαζικά την ανισότητα, με την αύξηση της αξίας της εργασίας.

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο θυμός που προκλήθηκε στη νέα εργατική τάξη οδήγησε στην ριζοσπαστικοποίησή της, εξαιτίας της εκατόμβης των νεκρών εργατών στον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, της κομμουνιστικής επανάστασης και κυρίως του ξεσπάσματος της ισπανικής γρίπης το 1918 που σκότωσε δεκάδες εκατομμύρια ανθρώπους. 

Καθώς οι πληθυσμοί πολλών χωρών επιμολύνθηκαν από την πανδημία, οραματικοί πολιτικοί  διεκδίκησαν αλλαγές και οι κυβερνώντες αναγκάστηκαν να παρέχουν υπηρεσίες δημόσιας υγείας. Το τελικό αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν η οικοδόμηση του Κράτους Πρόνοιας, που ξεκίνησε με τις φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις των Σουηδών Σοσιαλδημοκρατών του 1930 και συνεχίστηκε, με την εγκαθίδρυση μετά το 1946  σοσιαλδημοκρατικών κυβερνήσεων σε πολλές  χώρες. Ήταν μια μακρά περίοδος ανάπτυξης με συνεχή περιορισμό των ανισοτήτων που διήρκησε ως το τέλος περίπου της δεκαετίας του 1980 με τις πολιτικές που αυτές εφάρμοσαν, όπως η προοδευτική φορολόγηση, η στέγαση, η παιδική μέριμνα, οι συντάξεις και άλλες παροχές κοινωνικής ασφάλισης.

Παρομοίως σήμερα ο covid 19 δείχνει να λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής των ήδη υπαρκτών οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων. Το lockdown που επιβλήθηκε σε Ανατολή και Δύση ως το αναγκαίο μέσο για τον περιορισμό της διάδοσης του  χώρισε τους έχοντες από τους μη έχοντες με τον πιο χειροπιαστό τρόπο: ενώ οι εκπρόσωποι της ανώτερης οικονομικής τάξης βρήκαν καταφύγιο στις πολυτελείς βίλες τους, οι χαμηλόμισθοι περιορίζονται στα μικροσκοπικά διαμερίσματά τους και στριμώχνονται στα δημόσια μέσα μεταφοράς για να φτάσουν στις δουλειές τους. Ενώ οι γραφειοκράτες "του λευκού κολάρου" παραπονούνται για τις δυσλειτουργίες της εξ αποστάσεως εργασίας, για ένα μεγάλο τμήμα του εργατικού δυναμικού "αυτοαπομόνωση" σημαίνει "μένω νηστικός". Κατά τη διάρκεια της πανδημίας 1 δις μαθητές έμειναν μακριά από το σχολείο.

Κάποιοι όμως από αυτούς είναι σε θέση να παρακολουθήσουν μαθήματα εξ αποστάσεως επειδή τα νοικοκυριά τους έχουν πρόσβαση  στο διαδίκτυο και ένας μεγάλος αριθμός εξ αυτών όχι. Η μαζική ανεργία και η απώλεια του εισοδήματος και της πρόσβασης στην υγεία χτύπησε σκληρότερα τους φτωχότερους, διευρύνοντας ακόμη περισσότερο την ψαλίδα ανάμεσα σε πλούσιους και φτωχούς. Με λίγα λόγια έπρεπε να συμβεί μια καταστροφή για να αναδειχθούν οι βαθιά ριζωμένες στην κοινωνία μας κοινωνικές και οικονομικές ανισότητες, τις οποίες γνωρίζαμε αλλά δείχναμε να έχουμε ξεχάσει.

Είμαι από αυτούς που πιστεύουν ότι και αυτή η πανδημίαμπορεί να γίνει για άλλη μια φορά ένα παράθυρο ευκαιρίας για αλλαγές στις πολιτικές του κράτους προς την κατεύθυνση της μείωσης των ανισοτήτων. Στην προκείμενη περίπτωση η μεταρρυθμιστική δυναμική του covid 19, το ποσοστό θνησιμότητας του οποίου -ευτυχώς- είναι κατά πολύ ηπιότερο σε σχέση με τις προηγούμενες πανδημίες, συνίσταται στο πρόσθετο σοκ που προκαλεί σε ένα ισχυρά μετακινούμενο θυμό που προκάλεσε η προηγούμενη οικονομική κρίση του 2008.

Μπορεί η οδυνηρή συνειδητοποίηση εξαιτίας του covid 19 των ανισοτήτων που ήδη βιώναμε  να ''ξεχειλίσει το ποτήρι'' του θυμού και να μετατραπεί σε διεκδίκηση για πολιτικές μεταρρυθμίσεις; Η απάντηση είναι ότι μπορεί με προϋποθέσεις. Η πανδημία έχει ήδη αναδείξει την σπουδαιότητα της αποφασιστικής κρατικής παρέμβασης, και την αναγκαιότητα ενός ισχυρού δημόσιου συστήματος υγείας. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο έχουν ήδη παρέμβει για να στηρίξουν επιχειρήσεις και δουλειές με τέτοιο τρόπο που μόλις μερικούς μήνες πριν θα φαίνονταν αδιανόητος.  Αυτό έχει οδηγήσει πολλούς να σκεφτούν ότι θα μπορούσε να δρομολογήσει εξελίξεις και ισχυρές διεκδικήσεις για περισσότερο προοδευτικές και αναδιανεμητικές πολιτικές που μπορούν να χτίσουν ένα δικαιότερο οικονομικό και κοινωνικό σύστημα.

Ήδη οι νέοι που συνωστίζονται θυμωμένοι στις πλατείες μετά τον εγκλεισμό τους  είναι ένα σημείο των καιρών, αλλά δεν αρκεί από μόνο του ώστε οι πολιτικές αυτές να γίνουν ευρείας αποδοχής. Υπάρχουν πολύ σημαντικές στρατηγικές προκλήσεις που πρέπει να απαντηθούν. Η πρόκληση για τα προοδευτικά κόμματα είναι να απαντήσουν πιο αποτελεσματικά σε αυτές από ό,τι τα συντηρητικά που διακατέχονται από ιδεολογικές εμμονές και η μόνη τους έγνοια είναι να ξαναγυρίσουν πίσω το συντομότερο δυνατόν στην "παλιά κανονικότητα" της αποκατάστασης του νεοφιλελευθερισμού.

Καθώς επιστρέφουμε πίσω όλοι, αφού χειροκροτήσαμε από τα μπαλκόνια  μας τους γιατρούς  και τους νοσηλευτές, δεν πρέπει να ξεχνούμε ότι η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας δημόσιο σύστημα υγείας παραμένει "το θέμα κλειδί" της επόμενης μέρας για μια προοδευτική διακυβέρνηση. Η ΝΔ διακατέχεται από την "απόλυτη αυταπάτη" ότι η ιδιωτική πρωτοβουλία μπορεί να υποκαταστήσει την κρατική περίθαλψη και να προστατεύσει τη δημόσια υγεία. Οι κραυγαλέοι υπερασπιστές των νεοφιλελεύθερων ιδεών στην πρόσφατη και πιο ακραία μετενσάρκωσή τους μέσα από την κυβέρνηση του Κυριάκου Μητσοτάκη βρέθηκαν τελείως ελλειμματικοί στη ζυγαριά της πραγματικής ζωής, καθώς η κρίση τους εξέθεσε λόγω του περιορισμένου αριθμού των κλινών εντατικής θεραπείας, σε μια περίοδο που η πανδημία μολύνει τόσο τους πλούσιους όσο και τους φτωχούς.

Σημαντικοί κλάδοι της οικονομίας όπως π.χ. ο τουρισμός  και οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις χρειάζονται κρατική ενίσχυση για να σταθούν όρθιοι και να συνεχίσουν να λειτουργούν. Η προοδευτική απάντηση εδώ είναι η επιδότηση των θέσεων εργασίας και όχι της ανεργίας με στόχο τη διατήρηση τους και   την διατήρηση της αγοραστικής δύναμης των εργαζομένων. Η διατήρηση της αγοραστικής τους δύναμης με την εξασφάλιση ενός "κατώτερου βασικού εισοδήματος" (ή όπως αλλιώς μπορεί να λέγεται αυτό) σε όλους ανεξαιρέτως τους εργαζόμενους  θα πρέπει να είναι η πρώτη προτεραιότητα μιας προοδευτικής διακυβέρνησης.

Πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι  τη στιγμή που  ο πλανήτης μας απειλείται από την κλιματική αλλαγή δεν μπορεί καμιά χώρα να γυρίσει στο προηγούμενο μοντέλο της "ανάπτυξης με κάθε κόστος" με την αλόγιστη κατανάλωση των πλουτοπαραγωγικών πόρων. Ο παράγοντας κλειδί εδώ είναι ο περιορισμός του εργασιακού χρόνου χωρίς μείωση των αποδοχών και η καλύτερη αξιοποίηση του ελευθέρου χρόνου, που θα δημιουργήσει υψηλότερες απαιτήσεις ποιότητας ζωής και αυτό πρέπει να είναι το κύριο θέμα συζήτησης στον δημόσιο διάλογο μετά την κρίση.

Χρειάζεται να μην παρασυρθούμε από το γεγονός ότι συντηρητικές κυβερνήσεις ανά τον κόσμο κατά τη διάρκεια της παγκόσμιας κρίσης εγκαταλείπουν τις νεοφιλελεύθερες εμμονές τους και ρίχνουν δισεκατομμύρια στις κατεστραμμένες από την πανδημία αγορές τους. Στην πραγματικότητα οι συντηρητικές κυβερνήσεις στην κρίση είναι "λύκος με προβιά". Όταν φύγει από το προσκήνιο "η προβιά" των αναγκαστικών μέτρων, τότε αλίμονο στις χώρες που θα έχουν στο τιμόνι τους νεοφιλελεύθερες κυβερνήσεις. Γιατί αυτό σημαίνει ότι τον λογαριασμό θα τον πληρώσει ακόμη μια φορά ο κόσμος της εργασίας. Θα τον πληρώσει ο λαός.

Αποτελεί παγκόσμια προτεραιότητα η υπερψήφιση προοδευτικών κυβερνήσεων, οι οποίες "την επόμενη μέρα" θα προστατεύσουν τον άνθρωπο και όχι το απρόσωπο παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο.