Οι μύκητες του γένους Phytophthora μεταδίδονται με το έδαφος και προκαλούν ασθένειες στα μέρη των δέντρων όπου έρχονται σε άμεση ή έμμεση επαφή με το έδαφος. Πρόκειται για παθογόνα που προκαλούν σημαντικές ζημιές σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου και προσβάλουν μεγάλο αριθμό καλλιεργούμενων φυτών.
Τα νεαρής ηλικίας δέντρα και σπορόφυτα μπορούν να καταστραφούν μέσα σε λίγες μέρες ενώ σε μεγαλύτερης ηλικίας δέντρα η ξήρανση μπορεί να είναι απότομη ή σταδιακή ανάλογα με το υπάρχον μόλυσμα στον αγρό (Agrios, 2005). Οι προσβολές απόPhytophthora είναι συχνά ασαφούς αιτιολογίας γιατί δεν χρησιμοποιούνται τα κατάλληλα υλικά και η ενδεδειγμένη διαγνωστική διαδικασία (Tsao, 1990). Για την ασφαλή διάγνωση της ασθένειας είναι απαραίτητη η απομόνωση του παθογόνου.
Οι συνηθέστερες προσβολές εμφανίζονται στο λαιμό, τις ρίζες, τον κορμό ή τους πλησίον κλάδους, συχνά όμως παρουσιάζονται και σήψεις καρπών (Παναγόπουλος, 2007).
Συμπτώματα
Η προσβολή συνήθως ξεκινά από το λαιμό ή τις κύριες ρίζες. Ο φλοιός εξωτερικά στο σημείο της προσβολής φαίνεται σκοτεινόχρωμος, υδατώδης (σαν βρεγμένος) και ελαφρά βυθισμένος. Με την εξέλιξη η αλλοίωση προχωρεί προς τα πάνω αρκετά εκατοστά από το έδαφος (μπορεί να φτάσει τα 60-80cm) και προς τα κάτω στις κεντρικές ρίζες. Η προσβολή αρχικά καλύπτει μέρος μόνο της επιφάνειας τους κορμού αλλά τελικά μπορεί να τον περιβάλλει ολόκληρο. Στην προσβεβλημένη περιοχή (στα πυρηνόκαρπα, εσπεριδοειδή, φιστικιά) παρατηρείται σχίσιμο του φλοιού και έκκριση κόμμεος.
Tα ασθενή δέντρα εμφανίζουν χλωρωτική και καχεκτική βλάστηση, έντονη φυλλόπτωση και αργά (σε 2-3 έτη) ή γρήγορα (μέσα σε μια καλλιεργητική περίοδο) ξηραίνονται (Παναγόπουλος, 2007). Σε όλους τους ξενιστές που έχουν προσβληθεί από Phytophthora πολλές από τις μικρές ρίζες καταστρέφονται ενώ στις μεγαλύτερες σχηματίζονται μικρές νεκρωτικές κηλιδώσεις. Στα νεαρά φυτά ολόκληρο το ριζικό σύστημα καταστρέφεται (Agrios, 2005).
Ειδικά στα πυρηνόκαρπα, παρατηρούνται δύο τύποι αποπληξίας, ανάλογα με τα είδη του παθογόνου:
1. Πρώιμες προσβολές την άνοιξη.
Εκδηλώνονται συνήθως νωρίς την άνοιξη, μετά από έντονες χειμερινές βροχοπτώσεις ειδικά σε περιοχές όπου κρατούν νερό (πρόσφατο παράδειγμα η αποξήρανση πολλών δέντρων ροδακινιάς την άνοιξη του 2015).
Οι πρώιμες προσβολές είναι ιδιαίτερα σοβαρές σε δέντρα νεαρής ηλικίας και μπορεί να εμφανιστεί σε μεγάλη έκταση του οπωρώνα.
Οι οφθαλμοί των προσβεβλημένων νεαρών δέντρων νεκρώνονται ενώ στα ενήλικα δέντρα παράγονται μικροί καχεκτικοί βλαστοί όπου παραμένουν χλωρωτικοί καθ’ όλη την διάρκεια της καλλιεργητικής περιόδου. Τελικά τα δένδρα ξηραίνονται με την πρώτη έντονη διαπνοή τον Μάιο ή νωρίς τον Ιούνιο.
2. Όψιμες προσβολές το καλοκαίρι.
Τα δέντρα, κατά τη διάρκεια της θερμής θερινής περιόδου, μετά από ελαφρά χλώρωση των φύλλων εμφανίζουν έναν απότομο μαρασμό και ξηραίνονται. Tα δέντρα είναι μεμονωμένα μέσα στον οπωρώνα και συχνά εμφανίζονται κατά μήκος των αυλακιών ύδρευσης.
Επίσης το παθογόνο δύναται να προσβάλλει και τους καρπούς, ιδιαίτερα αυτούς που βρίσκονται στις χαμηλές ποδιές εξαιτίας της εκτίναξης των ζωοσπορίων από την επιφάνεια του εδάφους.
Στην επιφάνεια των καρπών εμφανίζεται στην αρχή μία ασαφής περιοχή με ανοιχτοκάστανο μεταχρωματισμό, που στη συνέχεια σκουραίνει κι αποκτά δερματώδη υφή.
Η σήψη από Phytophthora,έχει χαρακτηριστική οσμή "ταγκίλας" και εμφανίζεται πιο συχνά σε καρπούς εσπεριδοειδών.
Αίτιο – Συνθήκες ανάπτυξης
Τα είδη Phytophthora είναι παθογόνα εδάφους που επιβιώνουν είτε με τη μορφή μυκηλίου στους ιστούς των ξενιστών είτε με τα ωοσπόριά τους στο έδαφος για πολλά χρόνια όταν επικρατούν δυσμενείς για την επιβίωσή τους συνθήκες (έντονη ξηρασία).
Για την ανάπτυξή τους και την πρόκληση ασθένειας απαιτείται μεγάλη εδαφική υγρασία. Για το λόγο αυτό οι προσβολές είναι περισσότερο σοβαρές στις περιπτώσεις όπου υπάρχει έντονη βροχόπτωση ή περίσσεια υγρασία από τις αρδεύσεις.
Οι μολύνσεις ευνοούνται περαιτέρω από την ύπαρξη πληγών στην περιοχή του λαιμού. Τα διάφορα είδη και ποικιλίες δέντρων δεν παρουσιάζουν την ίδια ευπάθεια στις προσβολές από Phytophthora. Από την άλλη, τα διάφορα είδη Phytophthora έχουν διαφορετικές απαιτήσεις σε θερμοκρασία γι’ αυτό και προσβάλλουν τα δέντρα σε διαφορετικές εποχές του έτους (Παναγόπουλος, 2007).
Στη χώρα μας τα μηλοειδή προσβάλλονται συνήθως από τον P. cactorum.
Τα πυρηνόκαρπα και ιδίως η βερικοκιά, αμυγδαλιά, δαμασκηνιά και ροδακινιάπροσβάλλονται νωρίς των άνοιξη από τα ψυχρόφιλα P. syringae και P. megasperma (οι μολύνσεις γίνονται σε θερμοκρασίες 5-15°C), ενώ οι όψιμες προσβολές προκαλούνται από τα θερμόφιλα P. cactorum και P. citrophora (Thomidis, 2003).
Tα συνηθέστερα είδη που προσβάλλουν τα εσπεριδοειδή και τη φιστικιά είναι τα P. nicotianae var. parasitica και P.citrophora που ευνοούνται από υψηλές θερμοκρασίες.
Επίσης προσβολές στους καρπούς εσπεριδοειδών μπορούν να προκαλέσουν τα P. hibernalis και P. syringae.
Στην Ελλάδα σε φυτά ροδόδεντρου εμφανίστηκε το 2010 για πρώτη φορά το είδος P. ramorum (Τσόπελας, 2014).
Η μελάνωση αποτελεί μία από τις πιο σημαντικές ασθένειες της καστανιάς στην Ευρώπη και στην Ελλάδα πρόσφατα διαπιστώθηκε για πρώτη φορά το είδος P. cryptogea (Περλέρου κ.ά., 2010).
Στον παρακάτω πίνακα παρουσιάζονται το κυριότερα είδη Phytophthora που έχουν εντοπιστεί στη χώρα μας.
Πίνακας 1.
Κυριότερα είδη του γένους Phytophthora ανά καλλιέργεια στην Ελλάδα.
Καλλιέργειες
Είδη Phytophthora
Μηλοειδή
Συνήθως P. cactorum και πιο σπάνια P. citrophthora
Πυρηνόκαρπα
P. syringae, P. megasperma, P. cactorum,P. citrophora
Ροδόδεντρα
Βιβούρνα
Καμέλιες
P. ramorum
Καστανιά
P.cinnamomi, P. cambivora, P. cryptogea
Φιστικιά
P. nicotianaevar. parasitica, P. citrophthora, P. citricola
Εσπεριδοειδή
P. nicotianaevar. parasitica, P. citrophthora, P. hibernalis, P. syringae
Ακτινιδιά
P. megasperma κυρίως
Αντιμετώπιση
H αντιμετώπιση της ασθένειας εντοπίζεται κυρίως στην πρόληψη και σε καλλιεργητικά μέτρα.
Τέτοια καλλιεργητικά μέτρα είναι τα εξής:
1. Χρησιμοποίηση ανθεκτικών υποκειμένων. Στα εσπεριδοειδή χρησιμοποιείται η νεραντζιά και στη φιστικιά η τσικουδιά. Στην απιδιά η κυδωνιά φαίνεται να είναι καλό υποκείμενο όπως επίσης και τα Μ.9, Μ.2, Μ.3, Melba, Mcintosh και Wealthy στη μηλιά. Ο εμβολιασμός πρέπει να γίνεται σε ύψος 50-70 cm από το έδαφος.
2. Χρησιμοποίηση υγιούς πολλαπλασιαστικού υλικού.
3. Αποφυγή εγκατάστασης των δένδρων σε εδάφη βαριά, συνεκτικά και κακώς στραγγιζόμενα.
4. Αποφυγή επαφής του κορμού του δένδρου με το νερό του ποτίσματος με την κατασκευή αναχωμάτων (σαμάρια).
5. Αποφυγή δημιουργίας πληγών στις ρίζες και το λαιμό των δένδρων κατά την εκτέλεση διαφόρων εργασιών.
6. Εκρίζωση ξηρών ή έντονα προσβεβλημένων δέντρων μαζί με τις ρίζες και εν συνεχεία απολύμανση του εδάφους.
7. Σε περίπτωση προσβολής που είναι στα αρχικά στάδια συνιστάται αφαίρεση και καταστροφή με φωτιά του προσβεβλημένου φλοιού και καμβίου σε ζώνη 5 cm γύρω από τους υγιείς ιστούς. Στη συνέχεια επάλειψη της πληγής με χαλκούχο πάστα.
Χημική καταπολέμηση
1. Επάλειψη του κορμού των δέντρων μέχρι ένα μέτρο από το έδαφος και λίγο κάτω από την επιφάνεια του εδάφους με βορδιγάλειο πάστα (αργά το φθινόπωρο ή νωρίς την άνοιξη).
2. Απολύμανση του νερού άρδευσης με θειικό χαλκό (γαλαζόπετρα). Στο κεντρικό αυλάκι ποτίσματος ή στο έδαφος γύρω από τον κορμό γίνεται διασπορά των κρυστάλλων θειικού χαλκού. Εναλλακτικά εφαρμογή του σκευάσματος Cheshunt compound σε αναλογία 5-10 g για κάθε δέντρο (ανάλογα το μέγεθος).
Το Cheshunt είναι μίγμα 11 μερών ανθρακικής αμμωνίας και 2 μερών τριμμένου θειικού χαλκού. Το σκεύασμα μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για ριζοποτίσματα (2-3 g σε 10 kg νερού).
3. Ριζοπότισμα των δέντρων ή επάλειψη του κορμού με metalaxyl ή mefenoxam ή ψεκασμός φυλλώματος με fosetyl-Al (έχει αποπλαστική και συμπλαστική κίνηση μέσα στο φυτό) έδωσαν ικανοποιητικά θεραπευτικά αποτελέσματα εναντίον της προσβολής του κορμού, λαιμού και ριζών.
Οι επεμβάσεις με τα διασυστηματικά μυκητοκτόνα προστατεύουν τα δέντρα από τις μολύνσεις για 6-8 εβδομάδες. Στην πράξη βρέθηκε ότι η προσθήκη 1.5 kg captan σε 2.5 kg metalaxyl βοηθάει περισσότερο στην καταπολέμηση της ασθένειας (προσωπική επικοινωνία με τον ιδιώτη γεωπόνο Θεόδωρο Αποστόλου).
4. Βιολογική καταπολέμηση με ανταγωνιστικούς μύκητες των γενών Trichoderma και Gliocladium. Αν και οι αξιολογήσεις βρίσκονται σε πειραματικό στάδιο εντούτοις τα αποτελέσματα είναι ενθαρρυντικά.
Γράφουν οι: Χατζηδημόπουλος Μιχαήλ (1), Καζαντζής Κωνσταντίνος (2), Ξαφάκος Παναγιώτης (3)
Πηγή:blog.farmacon.gr
