"Βιοκλίνες" - Γεωργικά φάρμακα: Η καινοτόμα ιδέα ενός αγρότη που φέρνει την επανάσταση στα ψεκαστικά

Στην ιατρική πράξη οι «βιοκλίνες» (BioBeds) αποτελούν μια νέα και ελάχιστα γνωστή καινοτομία στον τομέα της θεραπείας ψυχικής υγείας. Στον γεωργικό τομέα αποκτούν άλλη διάσταση, αποτελώντας μια καινοτόμα πρακτική για την «θεραπεία» του περιβάλλοντος και την προστασία της υγείας.

Συγκεκριμένα, πρόκειται για βιολογικά συστήματα στα οποία μπορούν να διοχετεύονται τα υγρά απόβλητα της γεωργικής εκμετάλλευσης και να αποδομούνται με βιολογικό τρόπο. Τέτοια συστήματα, αφού δοκιμάστηκαν σε αρκετές ευρωπαϊκές χώρες, φαίνεται να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος και στην Ελλάδα.

Το 60-70% της περιβαλλοντικής ρύπανσης με γεωργικά φάρμακα οφείλεται στην υιοθέτηση ανορθολογικών πρακτικών κατά την προετοιμασία, άδειασμα ή πλύσιμο του ψεκαστικού μηχανήματος και όχι στη χρήση και εφαρμογή των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στους αγρούς. Αυτές οι πηγές ρύπανσης ονομάζονται σημειακές.

Βιοκλίνες

Συνήθως οι αγρότες γεμίζουν το ψεκαστικό μηχάνημα συχνά σε ένα συγκεκριμένο σημείο στο αγρόκτημα κοντά σε παροχή νερού. Εάν λάβει χώρα οποιαδήποτε διαρροή υπάρχει προφανής κίνδυνος ρύπανσης των υπόγειων υδάτων. Έχουν πράγματι βρεθεί σε τέτοιες τοποθεσίες υψηλές συγκεντρώσεις υπολειμμάτων γεωργικών φαρμάκων και μελέτες από την Δανία, Σουηδία και Γερμανία έχουν δείξει ότι τέτοιες σημειακές πηγές συνιστούν έναν από τους πιο κυρίαρχους παράγοντες ρύπανσης με γεωργικά φάρμακα. Οι ίδιες έρευνες αναφέρουν ότι η χρήση βιοκλινών, που αποτελούν μια απλή και φτηνή λύση, έχει ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους ρύπανσης από τέτοιες πηγές.

Ο καθηγητής Δημήτρης Καρπούζας

«Οι βιοκλίνες είναι απλά συστήματα που εγκαθίστανται σε χώρους όπου συνήθως γίνονται οι εργασίες του ψεκαστήρα και αποτελούν τον χώρο υποδοχής του περιεχομένου ή του υπόλοιπου των ψεκαστικών και των κατάλοιπων της πλύσης τους (πλύσιμο, γέμισμα, άδειασμα). Στην πράξη αποτελούν ορύγματα (λάκκους) βάθους 1 μ και επιφάνειας που κυμαίνεται από 20 ως 40 μ, ανάλογα με τον όγκο των ψεκασμών κάθε γεωργικής εκμετάλλευσης, τα οποία γεμίζονται με ένα “βιομίγμα” από οργανικό υλικό και φυτοκαλύπτονται. Αυτό το βιοοργανικό υπόστρωμα αποτελείται από άχυρο, έδαφος και κομπόστ από μανιταροκαλλιέργειες του εδώδιμου μύκητα Pleurotus ostreatus, ο οποίος αποτελεί έναν από τους πιο αποτελεσματικούς αποδομητές ρύπων. Σε αυτό το βιοοργανικό υπόστρωμα βρίσκεται το “κλειδί” της επιτυχίας των βιοκλινών γιατί μέσα εκεί ευνοείται η ανάπτυξη μικροοργανισμών για την ταχύτατη βιοαποδόμηση των γεωργικών φαρμάκων. Αυτός ο λάκκος με το βιομίγμα κατακρατεί τα γεωργικά φάρμακα και οι μικροοργανισμοί που αναπτύσσονται εκεί μέσα ευνοούν την αποδόμησή τους», εξηγεί ο Καθηγητής Περιβαλλοντικής Μικροβιολογίας & Βιοτεχνολογίας Δημήτρης Καρπούζας από το Εργαστήριο Βιοτεχνολογίας Φυτών και Περιβάλλοντος του Τμήματος Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο οποίος συντονίζει το έργο ΒΙΟΚΛΙΝΕΣ (Μ16ΣΥΝ2-00397).

Μια ιδέα που γεννήθηκε στο μυαλό ενός αγρότη

Οι βιοκλίνες είναι μια εφεύρεση ενός Σουηδού αγρότη για την ελαχιστοποίηση της ρύπανσης των επιφανειακών υδάτων από σημειακές πηγές διαχείρισης ψεκαστικών μηχανημάτων. Πιο συγκεκριμένα, το 1992, ο Σουηδός αγρότης Göran Ohlsson είχε την ιδέα να κατασκευάσει ένα βιολογικό κρεβάτι εξαιτίας της ανησυχίας του για τη ρύπανση που προέρχεται από το γέμισμα και το πλύσιμο του εξοπλισμού ψεκασμού.

Είχε πληροφορηθεί ότι οι χημικοί ρύποι μπορούν να διασπαστούν από κανονικούς μικροοργανισμούς στο γεωργικό έδαφος και άνοιξε έναν απλό λάκκο βάθους λίγο περισσότερο από μισό μέτρο και τον γέμισε με ένα μείγμα άχυρου, εδάφους και τύρφης. Η ιδέα να χρησιμοποιήσει αυτό το μείγμα τού ήρθε όταν βοηθούσε τη γυναίκα του να αλλάξει το χώμα στο θερμοκήπιό τους.

Στη βάση του βιολογικού αυτού υποστρώματος που κατασκεύασε τοποθετήθηκε μια στρώση πηλού 10 cm για να προσδώσει αδιαπερατότητα. Για το γέμισμα του λάκκου χρησιμοποιήθηκε μείγμα από 50% άχυρο, 25% χώμα και 25% τύρφη. Στη συνέχεια ο αγρότης τοποθέτησε ένα κάλυμμα από χλοοτάπητα στη κορυφή και πρόσθεσε ένα διάδρομο από δικτυωτό πλέγμα.

Για να μάθει αν η κατασκευή και η ιδέα του ήταν σωστή και εάν το μείγμα των υλικών που χρησιμοποίησε ήταν κατάλληλο, ο Göran Ohlsson επικοινώνησε με τον ερευνητή Lennart Torstensson στο Σουηδικό Πανεπιστήμιο Γεωργικών Επιστημών, ο οποίος ενδιαφέρθηκε για αυτό το νέο σύστημα και άρχισε να αναλύει τη λειτουργία του. Μετά από αρκετές δοκιμές ο επιστήμονας κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα γεωργικά φάρμακα αποδομούνταν επαρκώς στο εσωτερικό αυτού του πρωτόγονου «βιοαντιδραστήρα» που είχε κατασκευάσει ο Göran Ohlsson.

Μάλιστα σύμφωνα με τον Lennart Torstensson το σύστημα λειτούργησε τόσο καλά που όταν χρειαζόταν να αντικατασταθεί το βιολογικό υπόστρωμα με φρέσκο, ήταν τόσο ακίνδυνο που μπορούσε να επιστρέψει σε γεωργική γη. Έκτοτε, ο Lennart Torstensson δοκίμασε και άλλα μείγματα, αλλά το αρχικό μείγμα που είχε χρησιμοποιήσει ο Göran Ohlsson αποδείχθηκε πιο αποτελεσματικό.

Πιλοτικά θα κατασκευαστούν δύο βιοκλίνες στην Ελλάδα

Πίσω στην Ελλάδα τώρα, στο συνεργατικό έργο ΒΙΟΚΛΙΝΕΣ συμμετέχουν το Εργαστήριο Γεωργικής Φαρμακολογίας και Οικοτοξικολογίας του Τμήματος Αγροτικής Ανάπτυξης του Δημοκριτείου Παν. Θράκης, ο Εθνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας, το Γεωτεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία και οι συνεταιρισμοί καπνοπαραγωγών (Σ.Ε.Κ.Ε) και παραγωγών βιομηχανικής τομάτας (ΘΕΣΤΟ) με έδρα την Ξάνθη και την Λάρισα αντίστοιχα.

Η ερευνητική ομάδα του Εργαστηρίου Βιοτεχνολογίας Φυτών και Περιβάλλοντος του Τμήματος Βιοχημείας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Στο πλαίσιο του έργου θα κατασκευαστούν πιλοτικά δύο βιοκλίνες, μια στην Λάρισα σε εγκαταστάσεις της ΘΕΣΤΟ και μια στην Ξάνθη σε εγκαταστάσεις της ΣΕΚΕ, οι οποίες θα χρησιμοποιούνται από παραγωγούς των δύο συνεταιριστικών οργανώσεων για όλες τις προετοιμασίες ψεκασμού. Το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Δημοκρίτειο Παν. Θράκης θα παρακολουθούν τη λειτουργία τους για να ελέγχουν την αποτελεσματικότητα τους στη μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης. Ο ΕΣΥΦ, το ΓΕΩΤΕΕ και οι άλλοι φορείς που συμμετέχουν στο έργο θα ενημερώνουν τους τελικούς χρήστες- παραγωγούς για τα οφέλη των βιοκλινών και θα τους εκπαιδεύουν στη χρήση τέτοιων συστημάτων ως εργαλείων για το «πρασίνισμα» της πρωτογενούς παραγωγής και την μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος της ελληνικής γεωργίας.

Σύμφωνα με τον καθηγητή Καρπούζα, η κατασκευή των βιοκλινών μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα σε 2-3 ημέρες και μπορούν να στηθούν περισσότερες από μια σε μια γεωργική εκμετάλλευση (δεν στήνονται στο χωράφι αλλά εκεί που γίνεται η διαχείριση του ψεκαστήρα από τον παραγωγό, συνήθως δηλαδή εκεί που υπάρχει νερό). Η έκταση που χρειάζεται η καθεμιά εξαρτάται από το όγκο του αποβλήτου που θα καταλήξει μέσα σε αυτή (περίπου 200-300 μ2 συνολικά). Ο ‘Έλληνας επιστήμονας αποφεύγει επί του παρόντος να δώσει μια εκτίμηση του κόστους κατασκευής, αν δε στηθεί πρώτα το δίκτυο.

Το έργο ΒΙΟΚΛΙΝΕΣ συγχρηματοδοτείται από την Ελλάδα και την Ευρωπαϊκή Ένωσης στο πλαίσιο του Υπομέτρου 16.1 – 16.5 του Μέτρου 16 «Συνεργασία». Οι συνεργαζόμενοι φορείς πραγματοποίησαν την πρώτη τους συνάντηση στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας στη Λάρισα, την Παρασκευή 16 Ιουνίου 2023.