Γιατί έχουμε απώλειες αζώτου στην επιφανειακή εφαρμογή των λιπασμάτων και τι πρέπει να κάνω για να τις αποφύγω

Γράφει ο Μανώλης Ι. Κουτεντάκης , Τεχνολόγος Γεωπόνος

Τα πιο συνηθισμένα αζωτούχα λιπάσματα που χρησιμοποιούνται για την λίπανση της ελιάς είναι η Θειική αμμωνία (21-0-0), η Ουρία (46-0-0), η μίξη των 2 αυτών λιπασμάτων που καλείται Oυροθειική (40-0-0, 33-0-0 κ.α), σπανιότερα η Νιτρική αμμωνία(33,4-0-0) με υδρολίπανση, η ασβεστούχα νιτρική αμμωνία(27-0-0) σε εδάφη με χαμηλό pH και οργανικά λιπάσματα αζώτου (κοπριά, λεοναρδίτης, υδρολυμένες πρωτεϊνες, Κομποστ). Άζωτο περιέχουν βέβαια και όλα τα μεικτά λιπάσματα (πχ 21-7-11).
Το άζωτο που εφαρμόζουμε υπάρχει σε 4 μορφές, την αμιδική (ουρία), την αμμωνιακή, την νιτρική και την οργανική μορφή αζώτου. Στις συμβατικές καλλιέργειες οι ανάγκες καλύπτονται από τις τρεις πρώτες μορφές και στις βιολογικές εφαρμόζουμε μόνο οργανικό άζωτο.
Το άζωτο είναι ένα στοιχείο εύκολα απορροφήσιμο από το φυτό, ταυτόχρονα όμως ανάλογα τις καιρικές συνθήκες μπορεί να έχει αρκετές απώλειες. Παρακάτω θα εξετάσουμε τι συμβαίνει με τα λιπάσματα τις ελιάς μετά την εφαρμογή τους στο έδαφος.
Τα ανόργανα* λιπάσματα της ελιάς περιέχουν άζωτο σε τρεις μορφές: την αμιδική (ουρία), την αμμωνιακή και τη νιτρική. Το φυτό προσλαμβάνει τα νιτρικά ιόντα πιο εύκολα και σε μεγαλύτερη ποσότητα από τα αμμωνιακά όταν οι θερμοκρασίες είναι υψηλές, αν εφαρμοστούν όμως νωρίς υπάρχει κίνδυνος έκπλυσης από υψηλά ποσοστά βροχής σε αντίθεση με τα αμμωνιακά.

Τα περισσότερα λιπάσματα της ελιάς περιέχουν κυρίως ουρική και αμμωνιακή μορφή αζώτου. Οι ρίζες δεν προσλαμβάνουν την ουρία η οποία είναι μια οργανική ένωση. Μετατρέπεται όμως σε απορροφήσιμα από τη ρίζα ιόντα αμμωνίου με την επίδραση του ενζύμου ουρεάση, τα οποία ιόντα στη συνέχεια μετατρέπονται σε νιτρικά με την επίδραση βακτηρίων του εδάφους.
Κατά την εφαρμογή της ουρίας στο έδαφος η ουρία αντιδράει με το νερό και σχηματίζει καρβαμιδικό αμμώνιο το οποίο είναι ασταθές και μετατρέπεται σε διοξείδιο του άνθρακα και αέρια αμμωνία η οποία εξατμίζεται στην ατμόσφαιρα. Αν η ουρία έχει ενσωματωθεί με το νερό της βροχής στο χώμα τότε δεσμεύεται γρήγορα από το νερό του εδάφους και μετατρέπεται σε υδροξείδιο του αμμωνίου η οποία είναι μια σταθερή ένωση και δεν έχουμε απώλειες αέριας αμμωνίας.
Οι απώλειες από τη διαδικασία αυτή είναι μεγαλύτερες όταν: μετά την εφαρμογή επιφανειακά της ουρίας δεν βρέξει για 3-4 ημέρες, η θερμοκρασία είναι πάνω από 20 C, το pH είναι αλκαλικό (>7) διότι το ένζυμο της ουρεάσης που καταλύει την διάσπαση της ουρίας είναι πιο ενεργό όσο πιο ψηλό είναι το pH.
Οι απώλειες από λάθος εφαρμογή της ουρίας μπορούν να φτάσουν έως 40% με τις συνηθισμένες απώλειες να κυμαίνονται γύρω στο 20%. Έχει βρεθεί ότι 5-6 χιλιοστά βροχής είναι αρκετά για την σωστή ενσωμάτωση της ουρίας στο έδαφος. Απώλειες έχουμε και όταν εφαρμόζουμε θειική αμμωνία, με την βιβλιογραφία να αναφέρει ότι οι απώλειες είναι περίπου στο μισό από αυτές τις ουρίας.
Οι βιομηχανίες λιπασμάτων έχουν λύσει το πρόβλημα των απωλειών ενσωματώνοντας στα λιπάσματα παρεμποδιστές της μετατροπής της ουρίας σε καρβαμιδικό αμμώνιο, οι οποίοι καθυστερούν την μετατροπή για 15-20 ημέρες καθώς μπλοκάρουν το ένζυμο της ουρεάσης. Είναι πολύ σημαντικό λοιπόν να εφαρμόζουμε λιπάσματα, τα οποία περιέχουν καλής ποιότητας και σε ικανοποιητική ποσότητα παρεμποδιστές ουρεάσης.

Συνοψίζοντας να αναφέρουμε επιγραμματικά πότε έχουμε μεγάλες απώλειες αζώτου μέσω εξαέρωσης:
1)Σε εδάφη με αλκαλικό pH, οπως τα περισσότερα εδάφη της περιοχής μας
2)Αν γίνει εφαρμογή σε υγρό έδαφος και δεν ακολουθήσει βροχή για 3-4 ημέρες
3) Εχουμε θερμοκρασίες μεγαλύτερες από 20 C

Τι πρέπει να κάνουμε ώστε να μηδενίζουμε τις απώλειες:
1)Να χρησιμοποιούμαι λιπάσματα με ποιοτικές πρώτες ύλες και καλή διαλυτότητα
2)Τα λιπάσματα να περιέχουν αναστολείς ουρεάσης και προτιμότερο να περιέχουν 2 διαφορετικούς αναστολείς.
3)Σε περίπτωση που δεν περιέχουν αναστολείς να γίνεται η εφαρμογή 1 ημέρα πριν τη βροχή

Αν εφαρμοστούν τα παραπάνω που αναφέραμε οι απώλειες όποτε και να γίνει η εφαρμογή θα είναι σχεδόν μηδενικές, διότι το λίπασμα θα έχει ενσωματωθεί και οι διεργασίες της μετατροπής της ουρίας σε αμμωνιακά και στη συνέχεια σε νιτρικά ιόντα μέχρι την άνοιξη είναι πολύ αργή διαδικασία και αποφεύγουμε τις απώλειες λόγω έκπλυσης.

 *Η ουρία στην ουσία είναι οργανικό λίπασμα αλλά για διευκόλυνση το κατατάσουμε στα ανόργανα

• Βιβλιογραφία:

Eddie Funderburg, E. D. (n.d.). Nitrogen losses from urea. Noble Research Institute. Retrieved January 20, 2023, from https://www.noble.org/news/publications/ag-news-and-views/2009/may/nitrogen-losses-from-urea/
Oregon State University. (n.d.). Retrieved January 20, 2023, from https://extension.oregonstate.edu/sites/default/files/documents/1/delmorofarmfairnh3.pdf
CJ;, P. D. S. D. (n.d.). Use of ammonium sulphate as a sulphur fertilizer: Implications for ammonia volatilization. Soil use and management. Retrieved January 20, 2023, from https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/35873863/
Soil Fertility Extension Program. Soil Fertility Extension Program - MSU Extension Soil Fertility | Montana State University. (n.d.). Retrieved January 20, 2023, from https://landresources.montana.edu/soilfertility/