Σε ένα εργαστήριο στα Κοκκινόγεια Δράμας του δήμου Προσοτσάνης, ανάμεσα σε γεωργικά απόβλητα, υπολείμματα φυτών, στέμφυλα οινοποιείων, αγροτικά προϊόντα από πριονίδι και άχυρο, φυτρώνουν ορισμένοι από τους πιο πολύτιμους διατροφικά καρπούς της φύσης, τα μανιτάρια. Πρόκειται για μια σύγχρονη πραγματικότητα μιας νέας γενιάς καλλιεργητών που επενδύουν στη βιωσιμότητα, την καινοτομία, την ανακύκλωση και την οικολογική ανάπτυξη.
Ο Θεόφιλος Κομνηνός ανήκει σε αυτή τη νέα γενιά καλλιεργητών και επιστημόνων. Επιχειρεί μέσα από συστηματική έρευνα και αναζήτηση νέων πρακτικών να αλλάξει ριζικά όχι μόνο την καλλιέργεια των μανιταριών, από ανακυκλώσιμα υλικά και απόβλητα, αλλά να προσφέρει και σύγχρονες οικολογικές λύσεις σε καθημερινές ανάγκες.
Τα τελευταία χρόνια, η καλλιέργεια μανιταριών παρουσιάζει μια εντυπωσιακή ανάπτυξη τόσο λόγω της αυξανόμενης ζήτησης για εναλλακτικές θρεπτικές τροφές, όσο και γιατί προσφέρει έναν εναλλακτικό τρόπο αξιοποίησης απορριμμάτων και αγροβιομηχανικών υποπροϊόντων. Σε αντίθεση με άλλες καλλιέργειες, τα μανιτάρια, δεν χρειάζονται απαραίτητα χώμα, ούτε πολύ φως. Εκείνο που χρειάζονται είναι ένα κατάλληλο υπόστρωμα, ένα υλικό πλούσιο σε οργανική ύλη, πάνω στο οποίο θα εξαπλωθεί το μυκήλιο, δηλαδή το ριζικό σύστημα του μύκητα. Το υπόστρωμα έχει κρίσιμο ρόλο στην επιτυχία της καλλιέργειας, καθώς προσφέρει θρεπτικά συστατικά και κατάλληλες συνθήκες υγρασίας και αερισμού.
Φοιτητής του τμήματος Περιβάλλοντος του πανεπιστημίου Αιγαίου, ο Θεόφιλος Κομνηνός είναι ένας ιδιαίτερα δραστήριος νέος επιστήμονας, με πολλές ανησυχίες για το περιβάλλον και την προστασία του. Αφιερώνει μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς του στην έρευνα και στην αναζήτηση οικολογικών μεθόδων, ικανών να βοηθήσουν το φυσικό περιβάλλον αλλά και την καθημερινότητά του ανθρώπου να γίνει καλύτερη.
«Ομολογώ πως η έρευνα με εξιτάρει, αποτελεί μια συνέχεια των σπουδών μου, μέσα από την οποία εμπλουτίζονται οι γνώσεις μου. Από την ημέρα που ξεκίνησα το πανεπιστήμιο αφιερώνω αρκετό χρόνο στην έρευνα και στην αναζήτηση πρακτικών που θα μας βοηθήσουν να ζούμε αρμονικά με το περιβάλλον», τονίζει, μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο 38χρονος καλλιεργητής μανιταριών από την Δράμα και συνεχίζει: «Τα τελευταία χρόνια επικεντρώνομαι στη δημιουργία οικολογικών υποστρωμάτων από ανακυκλώσιμα υλικά για την καλλιέργεια μανιταριών υψηλής διατροφικής αξίας. Επιπλέον, καλλιεργώ και εμπορεύομαι συγκεκριμένες ποικιλίες μανιταριών. Δημιουργήσαμε ένα πρότυπο θερμοκήπιο με γεωθερμία δικής μας έμπνευσης. Εγκαταστήσαμε φωτοβολταϊκά πάνελ για τις ανάγκες του ρεύματος, την ψύξη και την θέρμανση. Σωλήνες νερού και αέρα περιμετρικά του θερμοκηπίου ρυθμίζουν την εξωτερική θερμοκρασία με τη θερμοκρασία του εδάφους. Έτσι, επιτυγχάνουμε μια οικολογική καλλιέργεια μανιταριών».
Φυσική παστερίωση και φθηνές πρώτες ύλες αλλάζουν τα δεδομένα
Το συγκριτικό πλεονέκτημα για τον νέο αυτό επιστήμονα και ερευνητή είναι η δημιουργία καλλιεργητικών υποστρωμάτων με το χαμηλότερο δυνατό κόστος, τα οποία διαθέτει σε μανιτοπαραγωγούς αστικών κέντρων στην Ελλάδα και την Κύπρο. Η συνεργασία με γεωργικές επιχειρήσεις της Δράμας ώστε να παίρνει όλα τα αγροτικά τους απόβλητα και το γεγονός ότι βρίσκεται πολύ κοντά σε δωρεάν φυσικές πρώτες ύλες που χρησιμοποιούνται για τη δημιουργία των υποστρωμάτων, τον κάνουν να είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστικός.
«Για τη δημιουργία των υποστρωμάτων χρησιμοποιώ κυρίως τα απόβλητα από τα εκκοκκιστήρια βάμβακος, τα σκύβαλα των σιταριών, τα υπολείμματα φυτών που δεν χρησιμοποιούνται για ζωοτροφή αλλά και στέμφυλα που είναι τα υπολείμματα των σταφυλιών μετά την οινοποίηση. Πριν καταλήξω σε αυτά, για μεγάλο διάστημα πειραματίστηκα με άλλα υλικά, όπως τον κατσίγαρο, που είναι το υγρό κλάσμα από την ελιά μετά το ελαιοτριβείο και την Ποσειδωνία, το φυτό της θάλασσας. Γενικά τα τελευταία χρόνια πειραματίζομαι με διάφορα υλικά που θα είναι κατάλληλα να αποτελέσουν το υπόστρωμα για την καλλιέργεια μανιταριών. Το μυστικό είναι στην επεξεργασία αυτών των υλικών και στο κόστος που απαιτείται για την παστερίωση τους ώστε να είναι κατάλληλα για την καλλιέργεια των μανιταριών».
Μετά από συστηματική έρευνα ανακάλυψε ο ίδιος μια καινοτόμα μέθοδο με την οποία επιτυγχάνεται φυσικά η παστερίωση όλων των ανακυκλώσιμων υλικών που χρησιμοποιούνται για το καλλιεργητικό υπόστρωμα χωρίς να καταναλώνονται ορυκτά καύσιμα ή ρεύμα.
«Στη δική μας περίπτωση», υπογραμμίζει με έμφαση, «η απαραίτητη παστερίωση επιτυγχάνεται μέσω μιας μικροβιολογικής δραστηριότητας που αναπτύσσουν τα ίδια τα υλικά. Είναι γεγονός πάντως πως όλες οι ποικιλίες μανιταριών δεν χρειάζονται τις ίδιες κλιματολογικές συνθήκες για να αναπτυχθούν».
«Για παράδειγμα», συνεχίζει, «κάποια μανιτάρια αναπτύσσονται σε ένα απόλυτα αποστειρωμένο υπόστρωμα, χρειάζονται φως και φρέσκο αέρα, ενώ κάποια άλλα χρειάζονται λιγότερη προστασία από μικροοργανισμούς και ζιζάνια, ενώ στις βιολογικές καλλιέργειες δεν υπάρχει καθόλου ράντισμα. Εκείνο που πετύχαμε μέχρι σήμερα είναι να έχουμε τη δική μας παραγωγή σπόρου, έναν σπόρο φθηνότερο και πιο ανταγωνιστικό, με λιγότερη κατανάλωση ενέργειας και μικρότερο περιβαλλοντικό αποτύπωμα».
Απόβλητα που γίνονται τροφή και μετά ...καινοτομία
Τα υποστρώματα που προέρχονται από τα φυσικά ανακυκλώσιμα απόβλητα μπορούν να χρησιμοποιηθούν περισσότερο από μία φορές, αν υπάρξει διαδικασία εμπλουτισμού τους. Όταν όμως κλείσει ο παραγωγικός τους κύκλος, επιστρέφουν στη γη ως εδαφοβελτιωτικό υλικό ή χώμα.
Τον Σεπτέμβριο του 2024, ο Θεόφιλος Κομνηνός βραβεύτηκε από την ΑΜΚΕ ΚΥΚΛΩΨ, που ίδρυσε ο επιχειρηματίας και μεγάλος ευεργέτης της Δράμας Άρης Θεοδωρίδης, με το βραβείο «Δραμινός Αγρότης 2024» για την εφαρμογή και μετάδοση μεθόδων παραγωγής στη γεωργία με την επανάχρηση αγροτικών παραπροϊόντων και αποβλήτων.
Τα τελευταία δέκα χρόνια πειραματίζεται με ιδιαίτερη επιτυχία στην επεξεργασία και επανάχρηση εποχικών αγροτικών παραπροϊόντων. Είδε το όραμά του να παίρνει «σάρκα και οστά» με την οικολογική παραγωγή μιας τροφής, όπως το μανιτάρι, με υψηλή ποιότητα και διατροφική αξία.
Ωστόσο, η συγκεκριμένη παραγωγή καλύπτει μόνο ένα μέρος της προσωπικής έρευνας που κάνει. Πέρα από την καλλιέργεια, οι δυνατότητες που προσφέρει το μυκήλιο, δηλαδή η βασική βιολογική ύλη του μανιταριού, και κατ' επέκταση το υπόστρωμα πάνω στο οποίο αναπτύσσεται, είναι τεράστιες.
Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ αποκαλύπτει πως έχει διερευνήσει τη χρήση του μυκήλιου στην παραγωγή ενός δομικού υλικού με ήπιο περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Την ίδια ώρα, όπως σημειώνει, μπορεί να αποτελέσει ένα είδος φυσικού υλικού συσκευασίας, αντίστοιχο με το φελιζόλ, που άνετα χρησιμοποιείται ως προστατευτικό υλικό για τη μεταφορά κάθε είδους εμπορεύματος. Ο κ. Κομνηνός, με ικανοποίηση υπογραμμίζει πως προχώρησε ήδη στην πιλοτική παραγωγή αυτού του φυσικού υλικού συσκευασίας, το οποίο σαφώς έχει μικρότερο εμπορικό κόστος και το σημαντικότερο δεν επιβαρύνει το περιβάλλον καθώς επιστρέφει στη γη και αποσυντίθεται.
Τελικά, η καλλιέργεια μανιταριών με φυσικά ανακυκλώσιμα υλικά δεν είναι απλώς μια τάση. Είναι ένα από τα πιο ρεαλιστικά παραδείγματα για το πώς η βιωσιμότητα μπορεί να συναντήσει την επιχειρηματικότητα και η καινοτομία την ανάγκη για ένα πιο καθαρό μέλλον. Η χρήση ανακυκλώσιμων υλικών δεν είναι απλώς μια οικονομική λύση, είναι μια στρατηγική επιλογή που υπηρετεί την αρχή της κυκλικής οικονομίας. Με λίγα λόγια, τίποτα δεν πάει χαμένο.
ΑΠΕ-ΜΠΕ
